Những Chiếc Ch́a Khóa
(Trần Mộng Tú)
Không nhiều th́ ít, ai cũng thỉnh
thoảng mất ch́a khóa, có khi mất luôn, có khi t́m thấy
lại. C̣n việc sập cửa rồi mới nhớ ra
ḿnh vẫn để ch́a khóa bên trong là chuyện thường
lắm.
Tôi mang chiếc ch́a khóa của cửa
sau nhà đi làm thêm một chiếc nữa để khi nào
chiếc chính để sai nơi, t́m không ra th́ có một chiếc
dự pḥng.
Cái kiosk nhỏ dựng trước
khu chợ Fred Meyer ở khu phố tôi, rất tiện cho
khách đi chợ rồi ghé vào làm khóa. Trong cái kiosk nho nhỏ
này, có cả ngàn cái khóa lớn, bé treo chung quanh bốn bức
tường.Từ khóa xe cho đến khóa két sắt, khóa cửa,
khóa cổng. Chỉ cần đưa chiếc ch́a khóa cũ
của ḿnh ra, người thợ khóa biết ngay phải lấy
chiếc nào trên móc xuống, chập hai cái ch́a vào nhau cho vào
trong máy, rập mạnh xuống một cái, lấy ra, nh́n
sơ qua, giũa nhẹ vài cái, thế là xong cái phó bản.
Khi nhận cái ch́a khóa mới, tôi hỏi
đùa người thợ khóa ở tuổi trung niên:
- Ông có làm cái ch́a nào để mở
cánh cửa của trái tim được không?
Người thợ khóa cười
nhếch mép, nói:
- Nếu
tôi làm được, tôi thành triệu phú từ lâu rồi.
Cả hai chúng tôi cùng cười
thành tiếng.
Tôi ra về, ngồi trên xe đầu
óc cứ nghĩ về những chiếc ch́a khóa mở
được trái tim ai. Có chứ, phải có cái ch́a khóa mở
được trái tim chứ? Cứ ấm ức măi không
nghĩ ra. Gần về đến nhà mới: À, nhớ ra
rồi!
Chiếc ch́a khóa đó để
dưới viên gạch trong bức tường phía mặt
tiền của một căn nhà trống. Căn nhà run rẩy
dưới mùa đông, trắng xóa tuyết phủ. Người
đàn ông run rẩy trở về kéo viên gạch ra, cho mấy
ngón tay lóng cóng của ḿnh vào, lấy ra được chiếc
ch́a khóa. Ông mở cửa, bước vào trong. Căn nhà vắng
lạnh, vợ ông đă đi lánh nạn, người t́nh
cũng đi xa. Ông nằm lăn lên giường. Trái tim
ông mở, trái tim ai ở nơi xa xôi nào đó cũng mở.
Tôi bật kêu thành tiếng: "Yuri, Lara, Tonya!" Ôi, mối
t́nh thơ mộng tay ba trong chiến tranh của một
người đàn ông thi sĩ có vợ, với cô y tá. Cái
ch́a khóa giấu dưới viên gạch cho người t́m về!
(Doctor Zhivago - Boris Pasternak)
Có thế chứ, chiếc ch́a khóa
ngoài việc mở những cánh cửa vô tri bằng gỗ,
bằng thép, nó c̣n mở được trái tim của con
người.
Cái miếng kim loại nho nhỏ
đó cần thiết vô cùng. Về h́nh thức nó dùng để
mở cửa, mở cổng, về nội dung người
ta nhân cách hóa nó có thể mở tất cả những cánh cửa
vô h́nh, từ: Thiên đàng, t́nh yêu, hạnh phúc, danh vọng
cho đến nỗi đau.
Sao mà cái vật bé nhỏ đó quan
trọng thế!
Bên Âu Châu thời xa xưa khi anh hùng
ra trận, đă khóa những phần nhạy cảm trên
thân thể của người yêu, của vợ ḿnh, rồi
mang theo ch́a khóa. Để bảo đảm sự yên tâm
cho ḿnh nơi trận mạc là chuyện thời đó coi
như dĩ nhiên.
Ngày nay người ta không dùng xích,
dùng khóa bằng kim loại để giữ t́nh yêu nữa.
Cái ch́a khóa đó được tượng trưng bằng
một văn bản về tiền bạc. "Nếu cô
ly dị tôi sau 5 năm kết hôn th́ cô chỉ được
10 triệu, sau 10 năm kết hôn th́ cô sẽ được
20 triệu". Đó là đại khái những lời giao
ước (Pre-Neptune) của các minh tinh màn bạc, các nhà tỷ
phú. Lời nói đó là những ch́a khóa, khóa chặt con chim yến
trong lồng son.
Các cô gái ngày nay có thơ mộng
đấy nhưng coi chừng cái thơ mộng đó. Khi
yêu các cô cũng nói với người t́nh những lời
phủ dụ "Em trao cho anh ch́a khóa của trái tim em".
Nhưng anh lúng túng, không biết mở, làm hóc ổ khóa th́
em lại phải đi nhờ người khác mở. Cũng
cái ch́a đó thôi, nhưng người khác đó mang theo cái
nhẫn kim cương th́ trái tim em chắc chắn sẽ mở
cái tách. Thơ mộng nhưng vẫn phải thực tế
và nói theo ngôn ngữ bây giờ: Hiệu nghiệm lắm!
Trong đời sống th́ ch́a khóa vô
h́nh luôn luôn được nhắc đến trên miệng
của cha mẹ, thầy giáo, bạn hữu, doanh nhân
như: Học vấn là ch́a khóa của thành công; Tiền là ch́a khóa để thăng
quan, tiến chức (trong nước bây giờ
áp dụng câu này th́ không sai vào đâu được.) Có chí và kiên tŕ là ch́a khóa mở được
bất cứ cánh cửa nào khó mở đến đâu.
Ch́a khóa c̣n đi vào trong tôn giáo nữa.
Người Thiên Chúa Giáo nào mà không ít nhất một lần
trong đời ḿnh nói đến chiếc ch́a khóa của
Thánh Phêrô (St. Peter). Ai cũng chỉ mong sau khi chết,
được ngài ra đón hồn ḿnh vào với chiếc
ch́a khóa mở cửa thiên đàng. Chiếc ch́a khóa này
được minh họa trong tay Thánh Phêrô rất to, to
hơn nhiều so những chiếc ch́a khóa cửa, khóa cổng
trần gian và được mạ vàng sáng lấp lánh.
Có chiếc ch́a khóa cho đi, nói lên
được ḷng tin yêu gửi gấm. Như chiếc
ch́a khóa cha mẹ vợ tặng cho chú rể trong ngày rước
dâu: "Đây là chiếc ch́a khóa nhà ḿnh, cha mẹ tặng
cho con, nhà này cũng sẽ là nhà của con, con có thể
đến và ở lại bất cứ lúc nào. Ngay cả
lúc cha mẹ đi vắng."
Con gái yêu của ḿnh c̣n cho được
th́ tiếc ǵ cái nhà, cái cửa.
Chiếc ch́a khóa cũng nói lên ḷng tin
cậy giữa hàng xóm với nhau, gửi nhau chiếc ch́a
khoa khi đi vắng nhà vài tuần. Bạn bè đưa cho
nhau ch́a khóa để khi ở xa đến chơi, đi về
cho tiện. Nói lên t́nh thương yêu của người mẹ,
lúc nào cũng có ch́a khóa nhà con trong túi để mang thức
ăn sang cho con khi con đi làm chưa về. Người
cha có ch́a khóa nhà con, khi gia đ́nh con đi vacation, sang cắt
cỏ, sang lấy thư, nhặt báo cho con.
Chiếc ch́a khóa đôi khi mang theo cả
một nỗi ngậm ngùi của quê nhà xa lắc. Một
người bạn gái của tôi kể lại: "Tôi bảo
lănh cha tôi sang Mỹ được tám tháng th́ cụ mất.
Lúc soạn lại đồ riêng tư của cụ th́
trong túi quần áo thấy có một chiếc ch́a khóa. Tôi nghĩ
đó là chiếc ch́a khóa căn nhà cũ của tôi, nơi cụ
ở lại cho đến ngày đi." Nghe câu chuyện
mà nhỏ lệ.
Ch́a khóa cũng đi cả vào trong
thi ca nữa.
Một thi sĩ người Chili cũng
có những ḍng thơ rất lăng mạn về ch́a khóa
Họ nh́n rơ
trong túi quần nặng trĩu của
anh
những chiếc ch́a khóa trong căn nhà
em trọ
những chiếc ch́a khóa
để mở trang giấy viết, mở
ánh trăng trong đám hoa nhài
mở bài ca hát bên ngọn thác
và em, em chẳng cần thốt lên tiếng
nói (1)
Có những ḍng thơ khác không nói
đến ch́a khóa, chỉ nói đến những cánh cửa
t́nh yêu cần được mở giữa hai người.
Chắc là một người đă đi xa lắm, măi chẳng
thấy về.
T́nh hai ta như nhà cửa khép
Như tranh tĩnh vật treo
trên tường
Ngàn năm tranh không lên tiếng
nói
Mở hộ em từng cánh cửa
buồn
Hăy mở cho em những cánh cửa
Từng gian im lặng của hai
ta
Căn nhà nhỏ sao mênh mông quá
Bóng tối mang trái tim đi xa (2)
Nguyễn Công Trứ ngày xưa cũng
không làm thơ cho ch́a khóa, thi sĩ làm thơ cho cánh cửa
nhà ḿnh. Thơ không mơ mộng ǵ, v́ lúc đó cụ
đang nghèo. Cụ không bao giờ đóng cửa nhà khi tối
trời, cụ đi ngủ mà cửa mở toang. Chắc
chắn cụ không có ch́a khóa trong túi bao giờ.
Ngày ba bữa,
vỗ bụng rau b́nh bịch/ người quân tử ăn
chẳng cầu no/Đêm năm canh an giấc ngáy kho
kho/đời thái b́nh cửa thường bỏ ngỏ. (Hàn Nho Phong Vị Phú)
Tôi nghĩ chẳng phải thời
thái b́nh không có ăn trộm đâu, chẳng qua do nhà quá
nghèo, trộm có viếng cũng chẳng có ǵ mà lấy.
Đầu kèo mọt đục vẽ
sao
Trước cửa nhện giăng màn
gió
(HNPVP)
Nhà như thế, khóa làm ǵ, để
mất ch́a, rồi lại cả ngày phải đi t́m?
Thi sĩ Nguyễn Bỉnh Khiêm không
nhắc đến ch́a khóa, đến cửa, nhưng nói
cho mọi người biết cụ đă dọn vào một
nơi rất vắng vẻ, một cánh rừng toàn tre với
trúc chẳng hạn: Miệng
ăn măng trúc măng mai. Cửa và khóa hoàn
toàn không cần thiết.
Ta dại ta t́m nơi vắng vẻ
Người khôn người đến
chốn lao xao.
(Cảnh Nhàn)
Cả hai thi sĩ trên, chùm ch́a khóa của
họ chính là những bài thơ mở từng cánh cửa
đời sống hàng ngày của ḿnh.
Trong những truyện thần tiên
cho trẻ em, ch́a khóa c̣n mở được cả những
kho tàng, những chiếc rương toàn châu báu, vàng bạc.
Những chiếc ch́a khóa này đôi khi chỉ là một câu
thần chú. Tha hồ các em mơ mộng.
Có bao giờ bạn ngồi nhớ,
đếm lại những chiếc ch́a khóa trong đời
ḿnh chưa? Chắc là nhiều lắm! Và chiếc ch́a khóa của
ngôi nhà hiện tại bạn sẽ giao lại cho ai? V́ khi
chúng ta dọn vào trong ngôi nhà cuối cùng, chúng ta không cần
chiếc ch́a khóa nào cả, hai cánh cửa vẫn mở thật
rộng đón chúng ta vào.
Và khi cánh cửa đó khép lại sau
lưng, chẳng c̣n chiếc ch́a khóa nào cần thiết nữa.
TRẦN MỘNG TÚ
6/2014
(1) Thơ Pablo
Neruda: They see/through my heavy trousers /the keys to your door/ the keys to
writing paper, to moonlight/ among jasmines, /to the song that sings in the
waterfall./ And you without opening your mouth speaking. (Ode To A Secret Love
- tmt dịch)
(2) Thơ - Mở - tmt
(Khánh Dung sưu tầm và chuyển)
