NHÌN LẠI MỘT THỜI

(Doãn Quốc Sỹ)

 

-LTS. Bài viết sau đây của nhà văn Doãn Quốc Sỹ ghi lại một thời của nhóm Sáng Tạo, trong đó có một số kỷ niệm với nhà thơ THANH TÂM TUYỀN , người vừa từ trần hôm Thứ Tư tại Minnesota. Trong những người đã đặt nền móng cho một nền văn học tự do, khai phóng mới đó, ai còn và ai mất ? Bài này được viết năm 2005, và được nhà văn Việt Hải phổ biến lại để tưởng niệm nhà thơ Thanh Tâm Tuyền. Bài viết như sau:

 

*

Năm 1954 hai vợ chồng tôi cùng hai đứa con gái đầu lòng và cô em gái - năm người cả thảy - ra phi trường di cư vô Nam. Danh từ thời thượng mệnh danh là Bắc Cờ Năm Mươi Tư.

 

Thuở đó tôi còn là sinh viên, gặp Trần Thanh Hiệp - sinh viên Luật Khoa - chúng tôi bèn thành lập đoàn thể Đoàn Sinh Viên Hà Nội Di Cư (ĐSVHNDC), Trần Thanh Hiệp đứng ra làm chủ tịch.

 

Để giới thiệu ĐSVHNDC nhân dịp chào mừng mùa Xuân năm đó, chúng tôi cho in tập Xuân Chuyển Hướng. Tôi còn nhớ trước 1954 - thuở còn ở ngoài Bắc- tôi sớm có khuynh hướng viết văn, hoàn tất được một truyện ngắn đầu tay dưới dạng một truyện cổ tích mang tên là "Sợ Lửa". Di cư vô Nam năm 1954, may sao tôi có mang theo bản thảo Sợ Lửa và cho đăng vào tập Xuân Chuyển Hướng này ! Thế là như lửa gặp gió, tôi tiếp tục .. tiếp tục sáng tác để chính thức đi vào nghiệp cầm bút của nhà văn bên cạnh sự nghiệp cầm phấn của nhà giáo sau này.

 

Sau tập Xuân Chuyển Hướng tôi đứng ra làm chủ nhiệm tờ tuần báo Người Việt nhưng cũng chỉ được vài số là đình bản. Sau đó gặp thêm Mai Thảo, Nguyễn Sỹ Tế, hai họa sĩ Duy Thanh và Ngọc Dũng nữa, thế là chúng tôi xúm lại chủ trương nguyệt san SÁNG TẠO - vào năm 1956 thì phải, nếu tôi nhớ không lầm ! Toà soạn Sáng Tạo ở đường Ký Con. Truyện dài đầu tay Dòng Sông Định Mệnh của tôi đăng trên Sáng Tạo trước khi in thành sách. Sáng Tạo ra được tới số 30 hay 31 thì đình bản. Các văn hữu từ đó vẫn gọi nhóm chúng tôi - Mai Thảo - Nguyễn Sỹ Tế - Ngọc Dũng - Duy Thanh là nhóm Sáng Tạo - Tòa soạn ở đường Ký Con!

 

Thuở đó anh em chúng tôi ai muốn đem bài đến tòa soạn, hay đến tòa soạn để sửa bài thì ít nhất cũng phải đợi đến 9 giờ sáng hãy tới, vì tới giờ đó Mai Thảo mới ngủ dậy để ra ngồi trước bàn làm việc.

 

Từ tám chín giờ tối trở đi đó là giờ Mai Thảo có mặt ở vũ trường để khiêu vũ. Thuở đó đám sinh viên Hà Nội di cư chúng tôi đã có nơi cư trú đàng hoàng, đó là khu Đại Học Xá gần nhà thờ Ngã Sáu Chợ Lớn. Thỉnh thoảng khoảng 8 giờ tối Mai Thảo lái xe đến đón tôi cùng đi khiêu vũ, khoảng 12 giờ khuya thì về, bao giờ cũng rủ theo một em vũ nữ lên xe để cùng tới một tiệm ăn nào đó, vừa ăn uống vừa nói chuyện vui, rồi đưa em vũ nữ về nơi hẻm em ở.

 

Cùng là nhà giáo kiêm viết văn, chúng tôi có ba người: tôi, anh Nguyễn Sỹ Tế (hiệu trưởng trường Trường Sơn) và anh Nguyên Sa ( hiệu trưởng trường Văn Học).

 

Nhắc đến Nguyên Sa thì hầu hết chúng ta đều biết bài thơ nổi tiếng của anh "Áo Lụa Hà Đông":

 

"Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát

Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông

Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng

Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng

Anh vẫn nhớ em ngồi đây tóc ngắn

Mà mùa Thu dài lắm ở chung quanh

 

Linh hồn anh vội vã vẽ chân dung

Bay vội vã vào trong hồn mở cửa

Em chợt đến, chợt đi, anh vẫn biết

Trời chợt mưa, chợt nắng chẳng gì đâu

Nhưng sao đi mà không bảo gì nhau ?

Để anh gọi tiếng thở buồn vọng lại .."

"Em ở đâu, hỡi mùa Thu tóc ngắn ?

Giữ hộ anh màu áo lụa Hà Đông

Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng

Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng

 

... Anh vẫn yêu màu áo ấy em ơi"

 

Sau này khi sang tới xứ Cờ Hoa này chúng tôi ở cách mấy tiểu bang - tôi ở Houston, Texas, anh ở Quận Cam Cali - mỗi khi có dịp gặp nhau, tôi vẫn hỏi đùa anh:

- Chị vẫn mặc áo lụa Hà Đông, phải không anh ?

 

Nhớ lại kỷ niệm với anh Nguyễn Sỹ Tế, khi Cộng Sản chiếm nốt miền Nam, chúng tôi cùng bị đi tù chung và cùng bị đày lên tận miền Gia Trung thuộc núi rừng cao nguyên Pleiku, Kontum. Vùng này sở dĩ mang tên Gia Trung vì có dòng suối YA YUNG chảy qua. Tiếng địa phương là Ya Yung được chuyển sang tiếng Việt là Gia Trung !

 

Anh Nguyễn Sỹ Tế có 4 câu thơ bằng tiếng Pháp trong tập thơ Chant d'Ya (Tiếng Hát Gia Trung) của anh như sau:

 

Sur un fond de ciel balayé

Un engourdi crossant de lune

Parait las et comme épuisé

De sa lumineuse fortune ..

 

Và tôi dịch thoát nghĩa thành 4 câu thơ Việt như sau:

 

Đỉnh trời gió quét mây tan tác

Trăng lưỡi liềm ngơ ngác lạnh căm

Trăng sao đượm vẻ u trầm

Trăng sao quá đỗi âm thầm hỡi trăng

 

Vào năm 1956 - cách đây đúng nửa thế kỷ - khi tập truyện cổ tích Sợ Lửa của tôi ấn hành lần đầu, ông bạn Nguyễn Sỹ Tế của tôi viết TỰA và Thanh Tâm Tuyền viết BẠT. Với tinh thần tri âm tri kỷ, ông bạn Thanh Tâm Tuyền qua bài thơ mang tên "NHỊP BA" đã nêu lên lòng ước muốn thường xuyên nóng bỏng trong tâm tư thầm kín của tôi: đó là ước muốn sao cho đất nước sớm được thống nhất tự do !

 

Xin quý vị hãy cùng tôi thưởng thức bài thơ "NHỊP BA" của Thanh Tâm Tuyền viết thay lời Bạt cho "Sợ Lửa"

 

NHỊP BA

(Tặng Doãn Quốc Sỹ)

 

Ngực anh thủng lỗ đạn tròn

Lưỡi lê thấu phổi

Tim còn nhảy đập

Nhịp ba nhịp ba nhịp ba

Tình yêu, tự do mãi mãi

 

Anh về ngồi dưới vườn nhà

Cây liền kết trái

Hoa rụng tơi tơi ủ xác

Anh chạy nhịp hai qua cách trở

Mắt bừng

Thống nhất, tự do

Ngoài xa thành phố

Bánh xe lăn nhịp ba

Áo màu xanh hớn hở

Nhát búa gõ

Long máy quay

Cửa nhà thi nhau lớn

Nhịp ba, nhịp ba, nhịp ba

Tình yêu, tự do, mãi mãi

 

Sóng bồi phù sa

Ruộng lúa trổ hoa

Núi cao uốn cây rừng

Nhịp ba, nhịp ba, nhịp ba

Tình yêu tự do mãi mãi

 

Đất nước ào vỗ nhịp

Triều biển chập chùng

Hà Nội, Huế, Sàigòn

Ôm nhau nức nở

Có người cầm súng bắn vào đầu

Đạn nổ nhịp ba

Không chết

Anh ngồi nhỏm dậy

khoẻ mạnh lạ thường

Bước ai thánh thót

Nhịp ba

Tình yêu

Tự do

mãi mãi

Tình yêu tự do mãi mãi

Tình yêu tự do

mãi mãi anh ơi

 

THANH TÂM TUYỀN

 

*

Thấm thoát tính tới nay - Năm 2005 đã vừa một nửa thế kỷ qua rồi. Anh em Sáng Tạo chúng tôi nay chỉ còn:

Doãn Quốc Sỹ, Trần Thanh Hiệp, Thanh Tâm Tuyền và họa sĩ Duy Thanh.

 

Nguyễn Sỹ Tế, Mai Thảo và họa sĩ Ngọc Dũng đã ra người thiên cổ !

 

 

DOÃN QUỐC SỸ

Houston ngày 12 tháng 5, 2005

 

(MỸ LOAN sưu tầm, VIỆT HẢI chuyển)