CON CÓ CHA NHƯ NHÀ CÓ
NÓC
(T.Vấn)
Con có cha như nhà có nóc
Con không cha như ṇng nọc
đứt đuôi
(Tục Ngữ)
H́nh ảnh người cha,
đứng bên cạnh người mẹ, thường th́
rất mờ nhạt. Không chỉ trong văn chương,
thơ phú, ca nhạc mà c̣n cả ở trong đời
thường. Hàng năm, người Việt ḿnh có Lễ
Vu Lan - tức mùa báo hiếu - hiểu theo nghĩa nhớ
ơn công lao nuôi dưỡng, dậy dỗ của cha
mẹ -, nhưng, phần lớn vẫn là nói đến
h́nh ảnh người mẹ. Từ ngày h́nh thành cộng
đồng Việt ở Hải Ngoại, chúng ta lại
cùng với người bản xứ kỷ niệm ngày
Hiền Mẫu (Mother's Day vào tháng Năm) và ngày của Cha
(Nghiêm Phụ tức Father's
Day vào Tháng Sáu). Tuy vậy, thực tế cho thấy, chúng ta
- và cả người bản xứ - có khuynh hướng
kỷ niệm ngày Hiền Mẫu long trọng hơn,
nhiều mầu sắc hơn là ngày Của Cha. Thậm chí,
các công ty điện thoại, các cửa hàng mua sắm
cũng dồn nỗ lực quảng cáo cho việc tiêu thụ,
mua sắm rộn ràng hơn vào dịp Mother's Day, v́ theo con
số thống kê khá chính xác, các đứa con ở xa
gọi điện thoại về chúc mừng, thăm
hỏi mẹ ḿnh vào dịp này nhiều gấp đôi
số lần chúng gọi về thăm cha trong ngày Father's
Day. Số lượng tiêu thụ các thiệp chúc mừng
hay tặng phẩm liên quan đến người cha
cũng chỉ bằng hai phần ba khi so sánh với
những dịch vụ tương tự liên quan
đến người mẹ. Tuy nhiên, như vậy không
có nghĩa là các đứa con thương mẹ nhiều
hơn cha hay công lao của người cha không lớn
bằng người mẹ.
Bởi v́, tuy "Nghĩa mẹ
như nước trong nguồn chẩy ra" nhưng
"công cha như núi Thái Sơn". Người ta hay
nói "mồ côi mẹ
liếm lá đầu đường" nhưng lại
thừa nhận "con không cha như nhà không nóc". Có
lẽ sự khác biệt trong cách biểu lộ t́nh cảm
của các đứa con đối với hai người
sinh thành ra ḿnh lại do ở sự khác biệt trong cách
biểu lộ t́nh cảm của hai vị này đối
với con cái.
Một người là Ông
Thiện. Người kia là Ông Ác. Theo nghĩa âm dương
tương tác, tương trợ của triết lư
Đông Phương.
Ở người mẹ, mối
quan hệ mẹ con hết sức h́nh tượng và thân
ái: mẹ chia sẻ thân xác ḿnh với con qua việc mang con trong bụng 9
tháng 10 ngày, cho con bú, bồng bế chăm sóc tất cả
mọi việc cho đến khi con có thể tự ḿnh làm
lấy như ăn uống, tắm rửa, đi
đứng .. Mẹ tuy cũng góp phần cùng cha dạy
dỗ con, nhưng do bản chất người phụ
nữ, ít la mắng, ưa dịu dàng. Bà đến với
con bằng sợi dây t́nh cảm. Do đó, t́nh mẹ con
hiện hữu một cách cụ thể, có thể sờ
được, ngửi được, ôm ấp
được. Mai sau tuy con đă khôn lớn, trưởng
thành, vẫn thường có thể về ngồi lại
bên mẹ ḿnh làm nũng như ngày xưa c̣n bé nhỏ. Hay
nói cách khác, đó là sự đáp ứng t́nh cảm cho
một biểu lộ t́nh cảm, nằm ngoài cái thiêng liêng
tất yếu của ruột thịt mẹ con.
Mặt khác, mối quan hệ cha
con, tự bản chất vẫn là t́nh cảm ruột
thịt, nhưng cách biểu lộ t́nh cảm ấy
lại dựa trên lư trí. Người cha, trụ cột
trong nhà, lúc nào cũng phải cố gắng đáp ứng
lại sự trông cậy ấy của gia đ́nh, nên luôn
gồng ḿnh cứng cỏi. Sự chăm sóc con cái ở
người cha nặng về giáo dục hơn chiều chuộng,
nặng về h́nh phạt hơn biểu lộ ḷng
thương yêu, người cha nhắm vào cái phần
thưởng lớn lao cho con ḿnh ở ngày mai khi con lớn
lên vào đời hơn là phần thưởng nhỏ nhoi
trước mắt. Đó là vai tṛ gia đ́nh, và cả xă
hội, của người cha, với tư cách
người đàn ông trong nhà, người chủ gia
đ́nh. Có cứng mới đứng đầu gió.
Điều này đúng cả về mặt sinh học
lẫn tâm lư. Do đó, t́nh cảm cha con, vẫn có đó,
vẫn đậm đà, vẫn thiêng liêng, nhưng trừu
tượng, ẩn nấp sau những nhiệm vụ. T́nh
cảm ấy, khi c̣n nhỏ, con cái không nhận ra
được, tưởng rằng nó không có, v́ không
cụ thể, h́nh tượng. Chỉ khi lớn lên, va
chạm với bao sóng gió cuộc đời, con mới
thấy t́nh cha to lớn sâu sắc chừng nào.
Cuộc sống hàng ngày khiến
người cha phải nh́n ra bên ngoài, quan sát những
bất trắc có thể xảy ra cho gia đ́nh ḿnh, đôi
khi khiến ông không có nhiều th́ giờ dành cho con cái ḿnh.
Ông phải bươn chải, lam lũ, mong bảo
đảm rằng, các con của ông có cơm ăn áo
mặc, có chỗ nghỉ ngơi, có điều kiện
cắp sách đến trường học hành, có thuốc
men, sự chăm sóc khi con đau bệnh. Ngoài ra, ông c̣n
phải đảm đương những vai tṛ xă hội
mà một người đàn ông không thể có lư do ǵ từ
chối. Ngần ấy sức nặng của cuộc nhân
sinh đè lên vai ông, v́ thế, buổi chiều, khi ông
bước chân trở về nhà, ông đă như
người kiệt sức. Trong khi đó, người
mẹ, tuy trong cuộc sống mới vẫn phải
đi làm kiếm tiền phụ với chồng, nhưng
việc kiếm sống của bà vẫn chỉ là phụ
thuộc so với nỗ lực của chồng. Vai tṛ
của bà là ở trong gia đ́nh. Tầm mắt của bà
theo dơi từng sự việc nhỏ nhặt xảy ra trong
căn nhà của bà, kể cả việc đi đứng
ăn nói của các con.
Hai con người, hai vai tṛ khác
hẳn nhau ấy, tạo nên sự hiện hữu, và tồn tại, của
một gia đ́nh. Họ cùng chia với nhau những âu lo,
những hạnh phúc về những ǵ xảy ra trong tổ
ấm của họ. Tất nhiên, trong đó, quan trọng
nhất là cuộc sống và tương lai của con cái.
Họ cùng đóng góp hết khả năng của họ
cho mục tiêu đó. Sự khác biệt chỉ là cách
biểu lộ. Một người là t́nh cảm.
Người kia là lư trí. Cả lư trí và t́nh cảm ấy
đều dựa trên nền tảng là ḷng yêu
thương. Trong thực tế, con cái chỉ nhận ra
được điều ấy một cách sâu sắc sau
khi chính ḿnh đă trở thành cha thành mẹ. Có nuôi con
mới biết ḷng cha mẹ. Lời tục ngữ ít khi
sai.
Ngày xưa, ở quê nhà, h́nh
ảnh người cha thậm chí c̣n xa cách với các con hơn bây giờ. Trong
bữa cơm, nếu bố chưa cầm đũa, th́
không một đứa con nào được phép hó hé.
Miếng thức ăn ngon nhất, là để dành cho
Bố, hay chính mẹ sẽ là người gắp món
ấy vào chén cơm của Bố. Khi Bố ngủ,
tất cả phải giữ yên lặng, kể cả
mẹ (để làm gương cho con cái). Người cha,
trong xă hội Việt Nam 30 năm về trước, mang
h́nh ảnh ông quan trong nhà. Nhưng ngược lại,
người cha, khi thụ hưởng những ưu
đăi ấy, phải chứng tỏ rằng - và bị
bắt buộc phải chứng tỏ rằng - ḿnh có tinh
thần và có khả năng bảo vệ gia đ́nh của
ông an toàn no đủ trong mọi t́nh huống. Trách
nhiệm ấy không phải là nhẹ trong một gia
đ́nh Việt Nam truyền thống đông con (từ 6 đến 12), và chỉ có
một người đi làm, v́ người mẹ phải
ở nhà để chăm sóc con cái. V́ thế, để
cai quản một tập thể hơn 10 con người
lau nhau giành ăn, giành mặc, hướng chúng vào một
kỷ cương trật tự của gia đ́nh, của
xă hội, tất nhiên, người cha phải cứng
rắn, phải lư trí và nhất là phải giữ một
khoảng cách cần thiết với các con (nếu không
chúng lờn mặt).
Ngày nay, nhất là ở những
cặp vợ chồng trẻ, do những biến
đổi trong cuộc sống và nếp văn hóa, một
gia đ́nh thường chỉ có hai con. Cả vợ
lẫn chồng đều đi làm, với mức thu
nhập tương đối ngang nhau, cho nên, khi về
nhà, trách nhiệm chăm sóc nhà cửa con cái hầu như cả
hai cũng tự nguyện chia nhau , tuy không đồng
đều, nhưng cũng vẫn là sự chia sẻ.
Từ đó, các con có cơ hội gần gủi cả
bố lẫn mẹ ngang nhau. Trong sự gần gủi và
chăm sóc con hàng ngày, người cha - vô t́nh - cũng
dễ dăi, t́nh cảm với con hơn là vai tṛ người
cha trước đây 10 hay 15 năm. Và tất nhiên, hoàn toàn
khác hẳn vai tṛ truyền thống của người cha
cách đây 50 năm hay 30 năm.
Dạo năm ngoái, vợ
chồng tôi có bảo lănh cho bà Ngoại từ Việt Nam
qua chơi với các cháu mấy tháng. Nh́n cách các con tôi nhơng
nhẽo với Bố, và cách vợ chồng tôi thỏa măn
các đ̣i hỏi của chúng, bà cứ luôn mồm bảo
rằng như thế th́ anh
chị chỉ làm hư chúng thôi. Dưới mắt bà, không
có chỗ cho người cha gần gũi với con cái
trong nhà như thế, chúng sẽ lờn mặt. Hôm
đưa bà Ngoại ra phi trường trở lại
Việt Nam, nh́n nét mặt các con tôi, tôi biết rằng chúng
đă thở phào nhẹ nhơm.
Cuộc sống ngày một thay
đổi. Một số những thay đổi là tốt
đẹp hơn. Một số khác, tệ đi.
Tương tự như vậy là vai tṛ của từng
thành viên trong gia đ́nh, với sự chi phối và ảnh
hưởng hàng ngày của xă hội, của nhà
trường, của ti vi phim ảnh, của sách báo,
của Internet. Do đó, vai tṛ người cha trong gia
đ́nh sẽ trở nên khó khăn hơn, tế nhị
hơn, nhiều trách vụ hơn mà quyền lợi
(sự tôn trọng) dường như lại kém đi.
Sự tồn tại, vừa vật chất, vừa tâm lư
và vừa đạo lư, của gia đ́nh vẫn đè
phần nặng nhất lên vai ông, nhưng ông không có
nhiều không gian để vung tay vung chân chống chỏi.
Ông chỉ c̣n một con
đường thênh thang khác để đến với
các con là sự hiểu biết và cảm thông.
Vậy mà, những con số
thống kê về ngày của Mẹ, ngày của Cha vẫn
làm tôi bâng khuâng. Điều đó, gợi cho tôi nhớ
rằng, đă bao năm nay, tôi nghĩ nhiều về
mẹ ḿnh hơn là bố, và,
một cách kỳ lạ, h́nh ảnh người Bố
trong tôi cứ ngày một mờ nhạt hơn so với h́nh
ảnh người Mẹ, mặc dù người
trước (Bố) bỏ tôi đi sau người sau
(Mẹ) cả 10 năm trời. Mặc dù, cả hai
đều qua đời v́ những căn bệnh
nghiệt ngă như nhau. Chẳng trách được,
từ xưa tới nay đă có rất nhiều những
áng văn chương tuyệt tác về người Mẹ,
c̣n về người Cha th́ vô cùng hiếm hoi.
Với tôi, ngày của Cha chỉ
nhắc tôi nhớ rằng đó là ngày sinh nhật của
đứa con mà tôi rất mực yêu thương,
đứa con mà tôi hứa với ḷng rằng sẽ
đánh đổi tất cả mọi thứ trên
đời này để mưu cầu một tương
lai hạnh phúc cho nó.
Và càng thấm thía hơn lời
dạy của người xưa: Có nuôi con mới
biết ḷng cha mẹ.
T.VẤN
(BAI CHUYEN)