NGUYÊN SA

 

* Gửi chị Trịnh Thúy Nga, nhân giỗ anh Lan, tháng Tư...

 

 

Năm 1956, cánh cửa thơ Việt Nam, những cánh cửa rất khó mở, có một người đập mạnh mấy tiếng và không chờ người ở trong ra mở, đã ném vào một bài thơ đầy giọng tinh nghịch, sỗ sàng với những câu như thế này:

 

Hôm nay Nga buồn như một con chó ốm

Như con mèo ngái ngủ trên tay anh

Ðôi mắt cá ươn như sắp sửa se mình

Ðể anh giận sao chả là nước biển

...

 

Ðang từ tiền chiến "em đẹp bàn tay ngón ngón thon", đang Ðinh Hùng "mắt xanh lả bóng dừa hoang dại", đang Quang Dũng "em đi áo mỏng buông hờn tủi", đang cổ điển Ðông Hồ, đang điển tích "Kiều Thu hề tố em ơi, nghiêng chân rốn bể mà coi lửa bùng" Vũ Hoàng Chương, đang Huy Cận "em ơi hãy ngủ anh hầu quạt đây" thì người ta dẫn con chó ốm, con mèo ngái ngủ, con cá ươn vào đòi nhập cuộc chơi.

 

Cái vé vào cửa kỳ lạ đó vẫn đẩy được cánh cửa khép kín của thơ Việt Nam cho người thanh niên trẻ ấy bước vào. Mặc dầu đi với chàng là tả ngạn sông Seine, là vườn Lục Xâm Bảo mùa xuân, là những quán cà phê lề đường, là những hơi thở của Jacques Prévert, của Guillaume Apollinaire .. Chàng đưa cho người đọc những hình ảnh thơ không giống bất cứ một thứ ước lệ nào trước đó, được chàng in kèm theo với tấm thiệp báo hỷ, và trong sự ngỡ ngàng chưa dứt ấy, chàng đưa ra chiếc áo treo đã lâu trong tủ không còn được lấy ra mặc thường nữa và bảo hãy mặc lại nó:

 

Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát

Bởi vì em mặc áo lụa Hà Ðông

Anh vẫn yêu mầu áo ấy vô cùng

Thơ của anh vẫn còn nguyên lụa trắng ..

 

Lời thần chú của chàng vừa đọc dứt, cái nắng của Sài Gòn không bao giờ còn như xưa nữa. Bởi vì bài thơ của chàng. Bởi vì tà áo lụa Hà Ðông chàng lôi ra bắt mọi người mặc lại, bởi vì mầu trắng của lụa chàng vừa làm cho đẹp hơn những thứ gấm đắt tiền nhất đã đổi hẳn cái nắng tàn bạo đổ lửa xuống lưng của Sài Gòn thành một thứ nắng lãng mạn với tà áo lụa Hà Ðông nàng đem ra mặc lại ..

 

Cách đi vào thơ của Nguyên Sa là như thế, là nét tinh nghịch không bao giờ biến mất của ông, là cách lãng mạn nhất, là chữ nghĩa lồng lộng tình cảm, là lấp lánh trăng sao, là buổi sáng tươi tắn bình minh, là buổi tối mưa đêm dìu dặt ..

 

Nguyên Sa đem ngay được cái mới của đôi mắt nhìn từ sân trường Sorbonne, của dòng sông Apollinaire nói đến rất nhiều, của những góc đường Prévert đã đứng nhìn ra dưới trận mưa hạnh phúc.

 

Nhưng như ông đã viết trong một bài thơ gửi Paris khi rời thành phố này trở về Việt Nam: ".. bởi giòng máu không thể chẩy ngoài huyết quản .." Nguyên Sa quay trở lại làm người thơ Việt Nam. Ông đập những lớp bụi cũ đã bám lâu ngày trên những chữ ít người làm thơ dám dùng vì sợ sáo, sợ cũ, vì sợ thiếu nét sáng tạo. Và cho chúng những đời sống mới ..

 

Gặp một bữa, anh đã mừng một bữa

Gặp hai hôm thành nhị hỉ của tâm hồn ..

 

hay:

 

Vẫn biết lòng mình là hương cốm

Chả biết tay ai làm lá sen ..

 

hay:

 

Tôi không biết rằng lạ hay quen

Chỉ biết em mang theo Nghê Thường

Cho nên cặp mắt mờ hư ảo

Cả bốn phương trời chỉ có em ..

 

Ông chỉ cho người đọc tìm thấy thơ ở mọi nơi, mọi chỗ ..

 

Này là áo vàng, này là gió lạnh lúc đêm khuya, này là bờ sông nước lở, này là những ngón tay tô son, này là tà áo mầu hoa cúc...

 

.. Áo nàng vàng anh về yêu hoa cúc

Áo nàng xanh anh mến lá sân trường

Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương

Anh pha mực cho vừa mầu áo tím ..

 

Thơ của ông được đón nhận lập tức. Một thế hệ mới không còn phải nhờ thơ tiền chiến nói hộ nỗi lòng của họ nữa. Họ có Nguyên Sa giúp tỏ tình với sân trường, với "thơ học trò anh chất lại thành non / với tay trắng em vào thơ diễm tuyệt." Cái tuổi 13 ngô nghê vụng về nhất của những năm mới lớn được ông tô bằng chất son phấn trong sạch và tươi đẹp nhất:

 

Trời hôm ấy mười lăm hay muời tám

Tuổi của nàng tôi nhớ chỉ mười ba

Tôi phải van lơn, ngoan nhé đừng ngờ

Tôi phải dỗ như là tôi đã lớn ..

 

Cái gì thơ ông ghé vào cũng trở thành mới, cũng trở thành lãng mạn. Bài Tám Phố Sài Gòn là một:

 

Sài Gòn cười đôi môi rất tròn

Vòng cung màu đỏ, nét thu cong

Cầu vồng bắc giữa mưa và nắng

Hay đã đưa dần sang nhớ mong

 

Sài Gòn gối đầu trên cánh tay

Những năm mười sáu mắt nhìn mây

Chiếc tay tròn ánh trăng mười bốn

Tiếng nhạc đang về dang cánh tay

 

Sài Gòn nắng hay Sài Gòn mưa

Thứ bẩy Sài Gòn đi Bonard

Guốc cao gót nhỏ mây vào gót

Áo lụa trăng mềm bay xuống thơ

 

Sài Gòn mai gọi nhau bằng cưng

Vành môi nghiêng xuống cánh phân vân

Lưng trời không có bầy chim én

Thành phố đi về cũng đã xuân

 

Nguyên Sa vào cửa bằng thơ tự do. Trong những năm gần đây, ông có làm nhiều thơ bẩy chữ. Nhưng nhiều hơn cả là lục bát. Ông gặp lại lối thơ này, đem cái tinh nghịch và ngôn từ rất lãng mạn của ông vào, và viết thành những bài lục bát rất mới. Nhưng ông thủy chung vẫn là với thơ tự do. Thơ tự do của ông mở ra cho ông cánh cửa thơ Việt Nam, đặt ông vào chỗ ngồi xứng đáng nhất, cạnh những nhà thơ lớn nhất của Việt Nam.

 

Nhưng chỗ ông thích nhất, chắc phải là trên môi của những cặp tình nhân. Và đó là chỗ thơ ông sẽ ở lại lâu nhất, chừng nào còn có những cặp tình nhân Việt Nam. Và nắng ở cái thành phố có mầu áo đó cũng sẽ mãi mãi là "nắng Sài Gòn". Không thể gọi bằng cách nào khác được.

 

 

Bùi Bảo Trúc

6-4-2007

(Sưu Tầm Liên Mạng chuyển)