NGƯỜI BẠN DA ĐEN
(TRẦN
TRUNG ĐẠO)
Hồ
nước sau nhà anh chị Đoàn Đông - Lộc Tưởng
ở Weymouth có một bầy vịt. Chúng không phải do
anh chị mua về nuôi từ tấm bé mà chỉ v́ anh chị
săn sóc nên chúng ở lại. Mỗi lần qua thăm tôi
thường ngồi trên chiếc ghế bên hồ và ngắm
cảnh đàn vịt quấn quít bên nhau. Khung cảnh ḥa
b́nh, đầy thi vị và thiền vị ở đây
dường như ảnh hưởng đến cung cách của
bầy vịt. Khi anh Đông mang thức ăn ra rải bầy
vịt từ tốn bơi đến ăn, nhường
nhịn nhau, không giành giật tung nước vào người
du khách như đám vịt ở Boston Common.
Trong bầy vịt
đông đúc lại có một chú ngỗng trắng đến
định cư. Không phân biệt chủng loại và màu
lông, chúng quanh quần bên nhau trong một góc hồ. Chị Lộc
Tưởng rất thương chúng. Chị bảo nhà hàng
xóm có một đàn ngỗng gồm một ngỗng mẹ
và bốn ngỗng con. Mẹ và chị cả chết trong
mùa đông năm ngoái. Ba anh chị em ngỗng sang tá túc
nơi bờ hồ nhà chị và làm bạn với đàn vịt
ở đây. Hôm trước, hai trong số ba con ngỗng tập
bay và một buổi sáng chúng bay đi mất, để lại
chú ngỗng út lẻ loi. Mỗi lần cho vịt và ngỗng
ăn, anh chị lại nghĩ đến hai chú ngỗng
đă bay đi xa. Mùa đông New England khắc nghiệt. Theo
dự báo thời tiết, năm nay trời sẽ lạnh
hơn năm ngoái nhiều, biết chúng có sống sót
được hay lại chết như mẹ và chị của
chúng. Chị cầu dù ở nơi nào mong cho chúng được
b́nh an sau trận băo Sandy vừa rồi và những cơn
băo tuyết sắp sửa qua đây.
Nh́n bầy vịt và ngỗng
từ bốn phương trời mây nước gặp
nhau, tôi chợt nghĩ đến t́nh bạn, thật thiêng
liêng và cần thiết về cả vật chất lẫn
tinh thần. Nếu chẳng may một con bơi lạc
sang một góc nào đó trong hồ nước rộng này,
con đó sẽ chết v́ cô đơn và đói khát.
Giống như chú ngỗng
sống giữa bầy vịt đen, ở Boston, tôi cũng
có người bạn da đen thân thiết. Nếu không có
cậu ấy, những ngày tháng đầu của tôi ở
Boston, vốn khó khăn chắc đă khó khăn hơn.
Ngày
mới đến Boston, bác Tôn Thất Ân và anh Hà Tân, những
người làm việc cho International Institute of Boston mỗi
tuần mấy bận dắt tôi đi t́m việc làm. Tôi cần
một việc làm bán thời gian để có ít tiền lo
lắng cho gia đ́nh bên nhà và đi học. Không nơi nào
nhận tôi. Lau nhà rửa chén cũng không được. Lư
do như anh Hà Tân bảo có thể v́ tôi ốm yếu quá, những
người phỏng vấn nh́n vóc dáng trói gà không chặt của
tôi, không tin tưởng tôi sẽ hoàn thành nhiệm vụ.
Măi cho đến cả năm sau,
tôi mới t́m được một việc làm bán thời
gian ở trong nhà bếp của bịnh viện New England
Deaconess ở Brookline. Thời gian đó, tôi học ở
Boston University rất gần với bịnh viện New
England Deaconess. Mỗi chiều học xong tôi đón xe bus qua
đó làm cho đến mười giờ tối. Trong nhà bếp
của bịnh viện, ngoài trừ ông quản trị viên
và những đầu bếp chính là người da trắng,
c̣n lại đều da đen và một ḿnh tôi gốc da
vàng. Sau sáu giờ chiều, các đầu bếp và cả
ông quản trị viên đều ra về, nhà bếp toàn là
thợ da đen do một anh trưởng nhóm, cũng là da
đen, quản lư.
Công
việc của tôi là mang thức ăn đến cho bịnh
nhân, chờ họ ăn xong, mang về và đưa vào máy rửa.
Mỗi chiều tôi phải xếp các khay thức ăn vào
một chiếc xe kín và đẩy đến từng pḥng
bịnh nhân. Công việc này đối với người
khác chắc nhẹ nhàng nhưng với tôi lại rất nặng
nề.
Tôi
không biết bây giờ có cải tiến chưa nhưng thời
đó những xe chứa thức ăn bịnh nhân
được làm bằng sắt, bọc kín bằng những
lớp kim khí dày. Bịnh viện New England Deaconess đang
được xây cất rộng thêm nên các khu chuyên khoa tạm
thời nối với nhau qua những lối đi dài và hẹp.
Đoạn đường tư khu bịnh viện chính
sang Joslin Diabetes Center dài gần nửa dặm và phải qua
nhiều dốc cao. Tôi không đẩy nổi chiếc xe thức
ăn lên dốc. Mỗi khi đến chỗ dốc, tôi phải
đứng chờ một người đàn ông nào đó
đi qua và nhờ họ phụ. Việc giữ cho chiếc
xe chất đầy thức ăn xuống dốc cũng
là chuyện gian nan. Rất nhiều khi xe chênh vênh gần
như muốn ngă. Khi tôi sắp sửa đầu hàng, nghỉ
việc để đi t́m việc khác th́ Sean đến với
tôi.
Sean
là một thanh niên da đen ở Roxbury, cách Boston chừng
vài dặm về phía tây. Công việc chính của cậu ấy
là chạy máy rửa chén. Cậu làm ở nhà bếp bịnh
viện New England Deaconess trước tôi xa. Trong giờ giải
lao, tôi không quen ai nên ngồi một ḿnh trong góc nhà bếp,
có khi làm bài và có khi đọc sách mượn của thư
viện Boston. Có thể v́ thấy tội nghiệp cho chú da
vàng lẻ loi trong tuyệt đại đa số da đen
làm trong nhà bếp nên Sean đến bắt chuyện. Sean
mang đến nhiều thức ăn và cùng ăn tối với
tôi. Cậu hỏi tôi về chuyện học hành và có vẻ
thán phục khi biết tôi học đang học đại
học mà lại học ngành điện toán rất khó. Những
năm đầu thập niên 1980, học điện toán, một
ngành c̣n rất mới, là một thử thách lớn lao không
phải cho người Việt mà bất cứ người
gốc xứ nào. Những ngôn ngữ điện toán
Assembly, Pascal, Fortran hoàn toàn xa lạ đối với sinh
viên. Tôi học điện toán thay v́ kinh tế như khi c̣n
ở Việt Nam đơn giản chỉ v́, theo người
ta nói, ngành điện toán dễ kiếm việc làm. Sean
không đi học. Cậu làm toàn thời gian ở bịnh
viện này. Trước ngày tính nghỉ việc, tôi thố
lộ lư do với Sean. Tôi rất cần tiền nhưng
chưa biết sẽ t́m việc nơi đâu. Tôi đang
đứng trước một ngọn núi khác của đời
ḿnh nhưng giống như nhiều lần trước,
tôi phải t́m cách vượt qua.
Sean
bảo đừng nghỉ, việc khó khăn của tôi là
chuyện nhỏ, cậu sẽ giải quyết. Từ
đó, chiều nào tôi đi làm cũng có Sean. Làm cho bịnh
viện với công việc đem cơm cho bịnh nhân
không có ngày nghỉ lễ. Những người làm việc
vài giờ mỗi ngày như tôi không có quyền chọn lựa.
Dù lễ Tạ Ơn hay Giáng Sinh Sean cũng sắp xếp
thời khóa biểu làm việc của cậu thích hợp với
giờ giấc của tôi. Khi tôi đẩy xe đến dốc,
Sean đă ngồi đó nghe nhạc và chờ tôi rồi. Một
ḿnh cậu đẩy xe qua dốc và trở lại làm việc.
Cậu không chê tôi yếu đuối. Khi hết việc, cậu
qua phụ với tôi đem thức ăn đến từng
pḥng. Cậu có chiếc cassette cỡ trung b́nh. Giờ giải
lao cậu mang ra nghe nhạc Rap và cùng ăn tối với
tôi. Sean mở nhạc rất lớn. Tiếng Mỹ của
tôi ngày đó chỉ đủ để làm bài nhưng nghe
và hiểu nhạc Rap là chuyện c̣n xa. Tuy nhiên nghe riết
cũng quen tai, không lấy làm khó chịu như những
ngày đầu. V́ làm trong nhà bếp nên chúng tôi được
ăn tối miễn phí nhưng là những món ăn nhạt
nhẽo dành cho người bịnh. Từ khi chơi với
Sean, bữa ăn nào cũng thịnh soạn v́ cậu lục
lọi khắp nơi để t́m thức ăn. Có khi cậu
c̣n tự mở ḷ xào nấu món ăn tự nhiên như ở
nhà. Tôi không bao giờ dám làm chuyện đó. Sean không ăn một
ḿnh. Có món ǵ ngon cậu cũng chia sớt với tôi.
Chúng tôi không biết ǵ nhiều về
nhau. Sean rất ít nói về ḿnh và có vẻ cũng không muốn
được hỏi về đời sống riêng tư
của cậu. Khi tôi ṭ ṃ hỏi tới một chuyện
ǵ, Sean thường cười và bảo tôi điều tra
giống như cảnh sát. Sean rất ghét cảnh sát. Cậu
dặn tôi, ngoại trừ biết chắc ḿnh vi phạm,
đừng bao giờ đưa bằng lái xe cho cảnh
sát coi mà hăy nói để quên ở nhà. Tôi cũng không kể
lể ǵ với Sean ngoài việc tôi là người tỵ nạn,
đang đi học và cần tiền để sống
cho đến ngày ra trường. T́nh bạn của chúng
tôi là t́nh người,
không có quan hệ nào khác. Sean không bao giờ rủ tôi làm chuyện
ǵ hay đi đâu xa ngoài khuôn viên bịnh viện. Giờ
nghỉ, tôi chỉ ngồi và nghe cậu nhái theo giọng
anh chàng ca sĩ nhạc Rap trong chiếc cassette cũ kỹ.
Một người đầu bếp
da trắng thấy tôi gần gũi với Sean, kêu tôi ra dặn
ḍ phải thận trọng đừng chơi quá thân với
những thanh niên da đen và nhất là đừng cho chúng
mượn tiền. Ông già đầu bếp da trắng có
ư tốt với tôi. Ông thấy tôi, một thanh niên da vàng duy
nhất trong nhà bếp nên lo dùm tôi để khỏi bị
dụ dỗ để làm những chuyện phạm pháp.
Tôi cám ơn lời khuyên của ông nhưng vẫn tiếp
tục làm bạn với Sean, không phải chỉ v́ tôi cần
người đẩy xe mà cần một t́nh bạn chân
thật để lấp vào khoảng trống t́nh cảm
mênh mông của đời người tỵ nạn.
Một
ngày nọ, Sean hỏi mượn tôi năm đô la để
mua pin cho chiếc máy cassette của cậu. Tôi chợt nhớ
tới lời ông già đầu bếp dặn ḍ nhưng vẫn
rút bóp đưa cho cậu năm đô la. Số tiền
quá nhỏ. Đừng nói chi năm đô la mà năm chục
đô la tôi cũng đưa cho Sean mà không thắc mắc
ǵ. Hai đứa tôi đi bộ ra tiệm mua mấy viên
pin và ngồi bên ghế dài trước bịnh viện New
England Deaconess tiếp tục nghe nhạc Rap.
Thời
gian ngắn sau đó, tôi không nhớ chắc là ngày nào, Sean
chia tay tôi. Cậu bảo vừa t́m ra công việc tốt
hơn nên nghỉ làm ở bịnh viện New England
Deaconess. Cậu xin lỗi không thể giúp tôi tiếp tục
đẩy xe nhưng đă nhờ một người bạn
gốc Haiti giúp khi tôi cần. Đêm cuối của Sean ở
bịnh viện, chúng tôi đi bộ ra đường và bắt
tay từ giă nhau. Chúng tôi khác màu da, sắc tộc, văn hóa
và cũng chẳng biết ǵ về nơi ăn chỗ ở,
việc gặp lại nhau là điều rất khó. Nh́n bóng
Sean mất hút cuối đường Brookline, tự nhiên
tôi cảm thấy buồn. Tôi không buồn v́ thiếu
người đẩy xe nhưng v́ vừa xa một
người bạn. Người đầu bếp da trắng
hỏi tôi Sean có thiếu nợ tôi không, tôi trả lời
là không. Ông đầu bếp không tin là Sean t́m được
việc tốt nhưng phải bỏ trốn Boston v́ lư do
phạm pháp. Tôi hỏi tại sao ông biết, ông già bảo,
đó là chuyện thường xảy ra. Tôi không có đủ
lư lẽ để phản bác nhưng không tin Sean bỏ trốn
Boston.
Khoảng
hai tuần sau, trong khi tôi đang ngồi một ḿnh trong giờ
nghỉ giải lao ở nhà bếp, Sean trở lại.
Chúng tôi mừng rỡ bắt tay nhau và hỏi han công việc.
Sean thắc mắc người bạn Haiti của cậu
có giúp tôi không. Tôi trả lời là có. Tôi hồi hộp hỏi
Sean tính trở lại bịnh viện làm hay sao, Sean bảo
không, cậu chỉ trở lại để trả tôi
năm đô la cậu mượn hai tháng trước. Dĩ
nhiên tôi c̣n nhớ nhưng không quan tâm. Sean dúi vào tay tôi tờ
bạc năm đô la. Để cậu không c̣n lo lắng
chuyện nợ nần, tôi cầm lấy. Sean thú nhận
ngày nghỉ việc cậu không có tiền nhưng không biết
nói sao để khất nợ. Chúng tôi cùng cười. Sau
đó Sean đi. Tôi bắt tay từ giă nhưng không tiễn
cậu ra đường như lần trước.
Từ
đó đến nay, mấy chục năm chúng tôi chưa gặp
lại nhau. Khu Sean ở là khu băng đảng và gần
như mỗi tuần đều có những vụ bắn
giết xảy ra. Tôi thường để ư tên người
bị giết, bị bắt và bị tù nhưng không có tên
Sean hay h́nh ảnh một người nào đó giống Sean
trên mặt báo. Tôi biết ḿnh chỉ lo xa mà thôi v́ trong
đáy ḷng tôi, Sean, ngoại trừ một phút giây lầm lỡ,
khó có thể lâm vào con đường bắn giết hay tù
đày v́ bản chất của cậu là người rất
thiện.
Tôi
không tin có màu da tốt và màu xa dấu nhưng chỉ có con
người tốt và con người xấu. Điều kiện
kinh tế, môi trường xă hội và cơ hội giáo dục
đă làm con người lớn lên theo nhiều ngả khác
nhau. Nếu Thống đốc Deval Patrick của tiểu
bang Massachusetts này không may mắn được học bổng
của Milton Academy để thoát ra khỏi vùng Nam Chicago
đầy tội ác vào năm lớp tám mà tiếp tục
lớn lên ở đó th́ ngày nay chưa chắc đă có một
thống đốc da đen đầu tiên của nước
Mỹ mà có thể đă bị bắn, bị tù v́ phạm
pháp như hàng ngàn thanh thiếu niên da đen khác vùng Nam
Chicago.
Một
người có tâm hồn đẹp và ḷng nhân ái rộng
như Sean nếu có cơ hội học hành, thoát ra khỏi
môi trường Roxbury sớm biết đâu đă gặp
nhiều thành công lớn trong xă hội.
Khi
nghĩ đến người thân thiết chúng ta thường
nghĩ đến những người đă gắn bó với
ḿnh một phần đời không thể nào quên, những
tri kỷ, những người bạn thưở hai
mươi với tâm hồn cháy bỏng hay những người
đă từng sống chết có nhau nhưng thường
không để ư đến những người đă
đến và đi trong khoảnh khắc. Không phải những
người chúng ta quen mười năm, hai mươi
năm mới gọi là bạn và những người sống
với nhau chỉ một hay hai ngày không là bạn.
Ḍng
đời như sợi tơ dài, những người bạn
đă đến và đi nhiều khi không để lại
một dấu tích ǵ nhưng thiếu họ sợi tơ
có thể đă đứt đi một quăng. Họ là những
chiếc gút nối lại những hoàn cảnh khó khăn,
chiếc cầu bắc qua những chặng thăng trầm
và chúng ta phải luôn tri ân họ như cành hoa biết cám
ơn những giọt sương mai nhỏ xuống cuộc
đời ḿnh.
Trần Trung Đạo
Nguồn: TuongTri.com
(Diễm
Diễm
KG sưu
tầm
và chuyển)