SÀI
G̉N và HÀ
NỘI
(Tạp ghi Huy
Phương)
Sau khi
đi tù về vài năm, khoảng 1985, tôi có mở một
tiệm làm h́nh và tráng phim gia công trên đường Lư Thái Tổ,
Sài G̣n.
Nhờ
vậy, ở đây tôi có dịp tiếp xúc với nhiều
người đủ mọi tầng lớp xă hội và ở
khắp mọi miền, nhất là dân miền Bắc, sau
Tháng Tư, 1975, đổ xô vào Nam kiếm ăn rất nhiều.
V́ dù miền Nam sau ngày "giải phóng" đă xuống
cấp tột cùng, trông cũng c̣n khá giả, tươm tất
hơn ở miền Bắc sau 20 năm dưới chế
độ cộng sản.
Một
ngày nọ, tôi gặp một người trung niên miền Bắc,
trông mặt mày cũng khôi ngô, nhưng áo quần nhàu nát, làn
da xanh mét như người thiếu ăn, anh vào tiệm,
ngửa tay ra, nói mấy câu. Nghe giọng nói tôi biết ngay
là người này ở ngoài Bắc mới vào, đang hành
nghề xin ăn.
Tôi hỏi
anh, "Tận ngoài Bắc, sao anh vào đây đi ăn
xin?"
Không hề
ngượng nghịu, anh nói rơ, "Vào đây xin 10 người
cũng có được 6 người móc túi cho, lại chẳng
bao giờ bị chửi bới. Ngoài Bắc, nhất là Hà
Nội, th́ đừng ḥng! Có mà chết đói."
Đó là
điều tôi nhận ra, như vậy là có sự khác biệt
nhau giữa Sài G̣n và Hà Nội. Hà Nội đại diện
cho miền Bắc và Sài G̣n phản ánh cho những đặc
tính của miền Nam.
Cộng
Sản vào không phải làm điện khí hóa cho nông thôn trở
thành thành thị, nhưng thật t́nh đă "nông thôn
hóa" thành thị, nên dân Sài G̣n thường trực bị
cúp điện, nhiều nơi t́m cách đào giếng để
kiếm nước và sẵn sàng bới sân gạch lên
để trồng khoai lang cải thiện, hay như ông bạn
tôi ở chung cư Thanh Đa, bớt chỗ sinh hoạt để
nuôi hai con heo nái trên sân thượng.
Sài G̣n
sau thời gian đổi tên, nguyên do chỉ v́ cái bến
Nhà Rồng chết tiệt, chẳng mấy chốc xuống
gần bằng Hà Nội. Bằng Hà Nội hơn, nhất
là sau khi họ ồ ạt "vào thành phố" như một
câu hát của Trịnh Công Sơn, với những "cửa
hàng thịt phụ nữ", "cửa hàng chất
đốt thanh niên" mọc ra, cái cảnh phơi áo quần
trên cửa sổ, treo khăn lông trong "xe con", nuôi
heo, trồng rau ngay trong sân nhà, hay hai anh bộ đội
lái xe khác chiều dừng xe ngay giữa lộ để
nói chuyện với nhau, bất cần tiếng chửi của
thiên hạ.
Mới
thoạt nh́n, Sài G̣n bỏ ngỏ và bắt đầu nhếch
nhác giống Hà Nội, nhưng sự thật trong gan ruột,
hai thành phố đối cực, đối đầu này
đang có những điều khác biệt, một bên là
"nơi hang ổ cuối cùng và đâu cũng thấy
tàn dư Mỹ Ngụy", và Hà Nội, "thủ đô
của lương tri, phẩm giá con người!". V́ vậy
mà ngày nay, sau gần 40 năm "thống nhất"
người ta c̣n đi t́m và thấy ra có quá nhiều khác biệt
giữa Sài G̣n, Hà Nội. Cách biệt v́ cách đối xử
chính trị như vậy, trách sao Sài G̣n và Hà Nội không
cách biệt về văn hóa, mặc dầu lúc nào hai bên cũng
cho bên kia là "quê hương tù dày!". Tuy vậy, Hà Nội
thắt lưng, buộc bụng, tẩy năo, "dốc hết
hạt gạo, cục muối cho miền Nam đánh Mỹ",
làm sao so được với Sài G̣n "bơ thừa sữa
cặn!".
Nói về
giáo dục, sau Tháng Tư, 1975, đồng bào và thầy cô
giáo miền Nam hẳn đă biết loại văn hóa
ăn nói vô lễ, thô tục của lũ trẻ miền Bắc
mới vào Nam, v́ miền Bắc không có khẩu hiệu
"tiên học lễ, hậu học văn" treo trong
các lớp tiểu học. Ngày ra Bắc, lên tận Hoàng Liên
Sơn, tôi đă trông thấy những nét văn hóa tiêu biểu,
được viết bậy lên vách tường nhà
trường tiểu học, chưa kịp xóa sạch, nói
đến sự quan hệ của ngành công an và giáo dục:
"Công An (đ.) Cô Giáo!"
Trên
đường làng Cẩm Nhân, Yên Bái, chúng tôi đi ngang một
nhà giữ trẻ của hợp tác xă, nghe tiếng trẻ
khóc la và tiếng quát của một phụ nữ: "Bố mẹ chúng mày đéo cho lắm
vào, để chúng mày làm khổ thân bà!".
"Bà" đây là người giữ trẻ của hợp
tác xă nông nghiệp, bà có nhiệm vụ giữ trẻ th́ khỏi
ra đồng như các hợp tác xă viên khác. Liệu lũ
trẻ này lớn lên dưới sự chăm sóc của những
người này này, ngôn ngữ của chúng sẽ ra sao?
Trên
các blog và báo chí trong nước, đề tài "những
sự khác biệt giữ Sài G̣n và Hà Nội"
tương đối là một đề tài hấp dẫn.
Tôi dẫn
một vài ví dụ:
Giao tiếp:
- Ở
Sài G̣n, bạn dửng dưng khi thấy cô bán hàng cúi gập
người chào bạn.
- Ở
Hà Nội, bạn xúc động đến sững sờ
khi thấy ai đó nói lời cảm ơn.
Hàng quán:
- Tô hủ
tíu ḿ Sài G̣n được bưng ra với tô được
đặt trên chiếc đĩa.
- Bát
phở gà Hà Nội được khuyến mại với
ngón tay cái của con bé bưng bê!
Ca ve:
- Khi bạn
vừa thanh toán xong tiền cho cave ..
Cave Hà
Nội: "Cho em xin thêm 10 ngh́n để c̣n đi xe ôm về."
Cave
Sài G̣n: "Em bớt cho anh 10 ngàn, lần sau nhớ kiu em
nha!"
Nhà sách:
- Hà Nội:
Nhân viên hách dịch.
- Sài
G̣n: Vào đọc chùa thoải mái, nhất là các em bé, có thể
ngồi tại chỗ đọc mà không sợ bị
đuổi!
Trong quán ăn:
- Sài
G̣n: "Vâng em làm ngay đây".
- Hà Nội:
"Làm ǵ mà cuống lên thế! Muốn nhanh th́ xéo sang hàng
khác!".
Bạn bè:
- Hà Nội:
Hay để bụng, ghét mà trước mặt vẫn
chơi, về nhà nói xấu.
- Sài
G̣n: Mau huề, ghét là biến, không chạm mặt!
Nhưng
liệu những sự khác biệt này kéo dài được
bao lâu nữa? Bây giờ, Sài G̣n và Hà Nội đă bắt
đầu đầu giống nhau, ảnh hưởng và bị
đồng hóa, v́ người Nam ra Bắc th́ ít mà người
Bắc vô Nam càng ngày càng đông, như một người
tên Jor Dan viết trên blog: "Mỗi người có một
cách suy nghĩ riêng. Nhưng đa phần chỉ nói yêu Hà Nội, nhưng lại
thích được sống ở Sài G̣n. Ca sĩ
Hà Nội vào Sài G̣n lập nghiệp nhiều quá c̣n ǵ!"
Sau gần
40 năm bây giờ hai thành phố này đă có những chuyện
giống nhau. Ở đâu cũng kẹt xe kinh khủng, và
sau một trận mưa, không chỉ ở thành phố
"bác" mà ở Hà .. cũng lội!
VÔ KỶ LUẬT
Sinh viên:
- Hà Nội:
Nhiều em cave trông như sinh viên.
- Sài
G̣n: Nhiều em sinh viên trông như cave.
Giao thông:
- Sài
G̣n: Bạn có thể vượt đèn đỏ thoải
mái.
- Hà Nội:
Bạn có thể lượn lờ trước mũi xe
hơi.
Chúng
ta không hy vọng ǵ Hà Nội và Sài G̣n sẽ măi măi khác nhau. Sự
đồng hóa và việc di dân ồ ạt sẽ làm cho Sài
G̣n càng ngày càng gần với Hà Nội. Điều rơ nhất
là Hà Nội trước năm 1954 và Hà Nội bây giờ
hoàn toàn khác nhau. Năm 1954, sau Hiệp Định Geneva, một
số người đă mang sự thanh lịch của Hà
Thành năm xưa đi xa, để "Hà Lội" ngày
nay cho những người mới vào tiếp thu, từ giọng
nói đến văn hóa cư xử đă hoàn toàn khác biệt.
Người
Sài G̣n hôm nay sẽ không c̣n là người Sài G̣n của những
ngày tháng cũ, tất cả chỉ c̣n là chuyện thời
gian.
Chỉ
sợ sau ngày Sài G̣n trở lại tên cũ, chất Sài G̣n sẽ
không c̣n nữa.
Chúng
ta yêu Sài G̣n chính là yêu chính chúng ta, cái bóng của dĩ văng. Muốn
Sài G̣n không đổi thay, chính ḷng ḿnh phải không thay đổi.
HUY
PHƯƠNG
(Giacat sưu tầm, Huon Doan chuyển)