Cuối
năm nghĩ đến tuổi già
(Tác
Giả: Huy
Phương)
"Hôm qua vui hơn hôm nay, Năm nay già hơn năm
ngoái!"
Ông Lâm Ngữ
Đường cho rằng nước Trung Hoa thời thượng
cổ đă có ư thức kính trọng tuổi già như lời
khuyên của thầy Mạnh Tử: "Người tóc bạc
không phải đội nặng ở ngoài đường",
nhưng ông Lâm lại so sánh cái tinh thần đó như tinh
thần hào hoa của Tây phương đối với phụ
nữ th́ tôi cho là không đúng lắm.
Đối với
việc nhặt gậy cho một cụ già ngoài đường
không thể nào so sánh với việc nhường bước
hay mở cửa xe cho một phụ nữ. Cùng thuộc
lănh vực văn hóa, nhưng không thể so sánh hai công việc
v́ bản chất nó không giống nhau. Một bên có tính chất
luân lư, một bên là thuộc loại giao tiếp trong xă hội.
Bên Tây đàn bà là ưu tiên (lady first), ở Nhật th́
đàn bà đi sau đàn ông ba bước, nhưng có lẽ
đối với người già ở đâu người
ta cũng coi là đáng kính trọng. Không "hào hoa"
đối với phụ nữ, dưới con mắt
người phương Tây có thể là thiếu văn
minh, nhưng thiếu sự kính trọng đối với
người già có thể được xem như là một
hành động mọi rợ. Điều ǵ xẩy ra ở Việt
Nam ngày nay để có thể sinh ra lối văn hóa "chửi
già" như tôi đă tŕnh bày nhiều lần trước
đây cũng như bạn đọc đă xem những lời
than phiền trên nhiều trang "mạng".
Trẻ con
cũng như người già là những sinh vật yếu
đuối cần phải săn sóc và che chở. Chúng ta cứ
nh́n những vật dụng dùng thường ngày của hai
lớp tuổi này th́ thấy rơ, từ chiếc xe nôi hay xe
lăn, tấm tă lót hay đến những cảnh bồng
bế, tắm rửa trong nhà dưỡng lăo. Nhưng con trẻ
trí năo chưa phát triển, không có kinh nghiệm, không biết
hồi tưởng, chỉ có phản xạ kêu khóc khi
đói ăn, khát uống hay ẩm ướt v́ tă lót.
Người già cũng với cảm giác ấy nhưng
thêm biết buồn, tủi thân, biết hồi tưởng,
so sánh, tiếc nuối, nhớ nhung nên phải nói rằng
người già đáng cho người đời quan tâm và
thương yêu hơn con trẻ. Lúc về già mà thiếu thốn
vật chất, đói rét hay quạnh hiu th́ không c̣n cảnh
khổ nào bằng, nhưng cái luân lư dạy người ta
bổn phận đối với cha mẹ so ra c̣n quá ít không
bằng nghĩa vụ đối với con cái.
Ở các
nước phương Tây hay các quốc gia giàu có, có quỹ
an sinh xă hội đầy đủ dành cho người
già, để qua một thời gian làm lụng, đóng góp
cho đất nước, người già có quyền
được hưởng quỹ hưu của ḿnh, nếu
không th́ cũng có trợ cấp xă hội, trợ cấp
tài chánh, y tế, thuốc men và bệnh viện, tuy không
thong dong như những người giàu có, nhưng cũng
đủ bảo đảm cho một đời sống
trung b́nh, khỏi lo thiếu thốn, nhất là được
tự lập, khỏi phải nhờ vả đến con
cái, thân thuộc khi về già. Nói quá lời, nếu sống
ở phương Tây, các vị cao niên khi đă đến
lúc yếu đuối, bệnh tật, dù có những đứa
con bất hiếu, không ngó ngàng ǵ đến cha mẹ,
cũng không đến nỗi phải ra nằm đường
hay chết bờ chết bụi. Phải chăng v́ vậy,
mà ở phương Tây người ta ít nói đến chữ
hiếu chăng? Trẻ con vị thành niên bụi đời, trộm
cắp th́ cha mẹ phải chịu trách nhiệm trước
pháp luật, nhưng cha mẹ không nhà, không có ông cảnh sát
nào đi t́m những đứa con để hỏi tội!
Con cái
được cha mẹ yêu thương nâng niu th́ ai
cũng thấy, Đông cũng như Tây, như thành ngữ "nước
mắt chảy xuôi!" cùng với những bài học phải
dạy dỗ thương yêu con cái, nhưng ở
phương Tây không thấy có bài vở nào nêu lên bổn phận
của con cái đối với cha mẹ, nhất là cha mẹ
già. "Bánh ít trao đi": Trẻ con trên 18 tuổi có thể
ra khỏi nhà, cha mẹ không c̣n trách nhiệm, nên đă có "bánh
quy trao lại": Con cái không có trách nhiệm ǵ với cha mẹ
già! Nước Tàu có đến "Nhị Thập Tứ
Hiếu", mà những chuyện này dịch ra tiếng Anh
cho lũ trẻ ngày nay, chắc là chúng sẽ cho đó là những
chuyện ngớ ngẩn, điên khùng như chuyện Ngô
Mănh cởi trần cho muỗi hút máu, Mạnh Tông khóc đến
nỗi măng phải mọc hay Vương Tường nằm
trên băng giá mà chờ cá chép. Thuở nhỏ ở Việt
Nam, chỉ nội trong mấy tập Quốc Văn Giáo
Khoa Thư, Luân Lư Giáo Khoa Thư mà chúng ta học được
biết bao nhiêu bài về bổn phận làm con, yêu mến,
tôn kính, biết ơn, phụng dưỡng cha mẹ ..
Ai về già
mà không quư trọng và hănh diện v́ tuổi già. Không hănh diện
sao lại có những lễ tiệc ngũ tuần, lục
tuần, thất tuần hay thượng thọ. Thọ là
phước trời ban, giàu nghèo chưa đáng kể. Hạnh
phúc cho gia đ́nh nào có tiếng khóc trẻ thơ, nhưng
cũng hạnh phúc cho ai c̣n có cha mẹ già để phụng
dưỡng. Thầy Tử Lộ thuở hàn vi, đội
gạo lấy tiền công nuôi cha mẹ mà lấy làm vui, lúc
trưởng thành ra làm quan th́ song thân đă qua đời, lấy
làm buồn v́ không c̣n có dịp mà phụng dưỡng. Đem
chuyện này ra kể cho lũ trẻ ngày nay, chắc không
phù hợp với nếp suy nghĩ của thời đại
mới.
Trời Mùa
Đông rồi, trời lại mau sụp tối, cha mẹ nào
sống với con th́ trông con, trông cháu trở về sum họp
trong buổi cơm tối. Cha mẹ nào cô đơn trong những
căn nhà già th́ thêm thấm lạnh nỗi quạnh hiu. Trẻ
con vui mừng trước những ngày lễ hội cuối
năm với những món quà, nhạc Giáng Sinh hay những
phong b́ mừng tuổi đầu năm, trong khi người
cao niên thấy tháng ngày như vội vă trôi mau và lo sợ
cho tuổi già. Chúng ta hạnh phúc được sống
trong một nền luân lư xă hội phương Đông và trong sự
đùm bọc của an sinh xă hội phương Tây, thiếu
một trong hai điều ấy, quả là một điều
bất hạnh. Nhưng có tuổi già nào mà không buồn.
Nàng Thu Phù,
trong văn học Trung Hoa, vợ của văn nhân Tưởng
Thản có câu thơ viết đang lúc mùa Thu, dù là mùa Thu
đang đẹp: "Hôm qua vui hơn hôm nay, Năm nay già
hơn năm ngoái!" Nếu là đang cuối mùa Đông,
năm cùng tháng tận, ư thơ chắc sẽ buồn
hơn thế nữa!
HUY PHƯƠNG
(Diễm
Trinh sưu tầm và
chuyển)