Cơm Nguội
(Tiểu Tử)
Ông già đó lái xe đưa hai thằng
cháu nội sáu bảy tuổi đi ăn
MacDonal's. Bữa nay chúa nhựt, vợ chồng thằng
con ông không có đi làm, nhưng vì phải
đi dự đám cưới của một người
bạn vào buổi trưa nên thằng con ông
nhờ ông đến nhà vừa giữ nhà vừa
trông chừng hai đứa nhỏ. Nó đã
điện thoại cho ông hôm tuần trước
để …"xí chỗ" bởi vì
nó biết hai đứa em của nó lâu
lâu cũng nhờ ông làm như vậy.
Nhà ông chỉ cách nhà của các con
ông có ba bốn chục phút xe hơi - nếu
xa lộ không bị kẹt - nên việc đi lại
không gây nhiều phiền phức. Ông sống
một mình, thành ra khi đứa con nào cần,
gọi ông là ông " ừ " ! Trừ phi
ông đã hẹn lỡ với mấy ông bạn
già đi đánh bài ở nhà ông
nào đó, hay đi ăn phở ở khu 13 chợ
tàu Paris …
Giữ hai đứa cháu đến bốn giờ
chiều vẫn chưa thấy cha mẹ chúng nó
về. Giờ này phải cho chúng nó ăn
cái gì - quen giữ mấy đứa cháu
nên ông rành thông lệ đó. Ông
đề nghị đưa chúng nó đi ăn
MacDo's, hai đứa vỗ tay nhảy cẫng reo mừng.
Vậy là ông chở chúng nó đi, sau khi
viết ít chữ để lại trên bàn
ăn cho vợ chồng thằng con ông biết.
Nhà hàng nằm ngoài đồng nên
có sân chơi rộng lớn với nhiều
đu và cầu tuột. Giờ này thật
đông khách, nhứt là trẻ con. Nhờ
có bãi đậu xe mênh mông nên
ông già không phải khó khăn tìm chỗ.
Vừa xuống xe, hai thằng nhóc chạy thẳng
ra sân chơi. Ông già nói vói theo bằng
tiếng Việt :
- Hai đứa muốn ăn cái gì để
ông nội lấy.
Hai đứa không quay đầu lại nhưng
nói to bằng tiếng Pháp :
- Hamburger và coca.
Ông lại hỏi :
- Không lấy happy meal hả ?
Hỏi như vậy, vì thông thường
trẻ con hay lấy món đó để có
đồ chơi.
Tụi nhỏ vừa trèo lên cầu tuột
vừa nói lớn bằng tiếng Pháp :
- Không ! Cái đó của con nít !
Ông bật cười, vừa chửi thầm
"cha tụi bây" vừa bước vào trong.
Nối đuôi một lúc rồi ông mang
mâm đồ ăn ra ngồi ở một cái
bàn ngoài sân dưới nắng, cho ấm. Hai
thằng cháu nội của ông đang chơi cầu
tuột, la hét bằng tiếng Pháp, om sòm.
Trong đám trẻ tóc vàng, chúng nó
tóc đen mắt hí nên dễ thấy.
Ông nhìn theo tụi nó trèo lên tuột
xuống, chen chúc với bầy tây con mà
ông thấy thương.
Hai thằng cháu nội của ông chỉ hiểu
chớ không nói được tiếng Việt.
Tiếng Việt, tụi nó nói được
có hai tiếng "ông nội".(Đó
là bây giờ, sau khi được ông sửa
nhiều lần. Chớ hồi còn bốn năm tuổi,
tụi nó gọi ông bằng "ông nại",
nghe thấy cười lắm !) Thành ra, trong đối
thoại giữa ông cháu, tụi nó nói tiếng
Pháp, còn ông thì dùng tiếng Việt.
Ông nghĩ :"Cứ bắt tụi nó phải
nghe tiếng Việt, kẻo không chúng nó sẽ
quên. Rồi mình sẽ đốc thúc ba tụi
nó đưa tụi nó đi học nói
và học viết nữa".
Một lúc sau, thấy hai đứa nhỏ
chơi đủ lâu, ông đứng lên vẫy
tay gọi :
- Tí ! Tú ! Lại ăn nè !
Tụi nhỏ còn ráng tuột thêm hai lần
nữa rồi mới chạy vào, mặt mày
đỏ ửng, mồ hôi mồ kê. Ông
nói :
- Vô toa-lét rửa tay rửa mặt rồi
ra ăn.
Hai đứa gật đầu nhưng vẫn cầm
ống hút chọc lủng nắp ly giấy, hút
vài ngụm coca trước khi hí hửng đi
vào bên trong. Ông mỉm cười nhìn
theo mà nghe tình thương dào dạt trong
lòng … Ông nhớ lại ở bên nhà
hồi xưa, hồi thời mà cha chúng nó bằng
tuổi chúng nó bây giờ, ông cũng hay
dẫn đi "ăn cái gì" lúc bốn
năm giờ chiều chúa nhựt. Mà ở Việt
Nam
đâu cần phải lái xe đi cả chục
cây số như ở xứ Pháp này. Cứ
thả bộ ra đầu ngõ là có đủ
thứ để "bỏ bụng" : cháo
lòng, mì, phở v.v…Hồi đó, khi
được dẫn đi ăn, cha chúng nó cũng
có bộ mặt hí hửng giống như tụi
nó bây giờ. Vậy mà cũng đã gần
bốn chục năm …
Hai đứa nhỏ trở ra ngồi vào
bàn ăn hamburger. Thằng lớn, tên Tí,
để ý thấy ông nội không có hộp
MacDo's nào hết, bèn hỏi :
- Ông nội không ăn gì à ?
- Không, ông không có đói.
Ông cầm cái ly giấy đựng cà
phê đưa lên :
- Ông uống một cái cà-phê
là đủ rồi.
Thằng nhỏ, tên Tú, chen vào, miệng
còn ngồm ngoàm hamburger :
- Mấy người già kỳ cục lắm !
Ăn uống không giống ai hết !
Thằng anh rầy :
- Nói bậy ! Mày nói như vậy
là không có lễ độ !
Rồi nó lên giọng người lớn
để dạy em, nói chậm rãi :
- Người ta nói : mấy người lớn
tuổi không biết cách ăn uống. Mầy hiểu
chưa ?
Ông bật cười, chửi đổng
"Cha mầy" ! Thằng Tí không hiểu tiếng
chửi đó nên hỏi :
- Ông nội nói cái gì vậy ? "Cha mầy"
là nghĩa gì ?
Ông đưa tay
gãi cổ, tìm cách giải nghĩa :
- Ờ … ông muốn
nói … Nghĩa là … Nghĩa là …
Thấy ông nội
nó có vẻ gặp khó khăn trong tiếng
Việt, thằng Tí đề nghị :
- Ông cứ giải
nghĩa bằng tiếng Pháp đi, có lẽ dễ
hơn đó !
Ông gật đầu,
nói bằng tiếng Pháp :
- Ông muốn nói
rằng … muốn nói rằng là … con dễ
thương !
Thằng nhỏ mỉm
cười, vừa gật gật đầu vừa
hí hửng nói :
- Merci ! Merci !
Thấy thương
quá, ông chồm qua mặt bàn hôn lên
má phinh phính của nó. Thấy vậy thằng
em đòi :
- Còn con ! Còn con
!
Ông bèn
đưa tay ôm hai cái đầu cụng lại rồi
hôn chúng nó trơ trất. Hai đứa rụt
cổ cười lên hắc hắc. Trong khoảnh khắc
đó, ông già cảm thấy không
còn sự sung sướng nào bằng …
Ăn xong, thằng
Tí xin phép ông nội cho tụi nó tiếp
tục chơi một lúc nữa. Ông vén tay
áo nhìn đồng hồ rồi gật đầu.
Hai đứa nhỏ vừa chạy đi vừa nói
nửa tiếng tây nửa tiếng ta :"Merci ông
nội !". Ông mỉm cười nhìn theo một
lúc rồi mới đi vào bên trong lấy
thêm một ly cà phê.
Ngồi vào bàn,
ông vừa nhâm nhi vừa nhớ lại thời
ông còn nhỏ. Hồi đó, ông ở
dưới quê với bà ngoại. Chiều
nào đi học về, cũng bước vào bếp
bốc một cục cơm nguội to bằng nắm tay
rồi ra ngồi ngoài hiên ăn với miếng
đường mía màu nâu sậm đen nhỏ
bằng ngón chân cái. Vậy mà sao ngon
vô cùng ! Và ngày nào cũng vậy. Hễ
nghe đói - ngoài hai bữa cơm chánh -
là cứ vô bếp lục cơm nguội.
Lúc nào nấu cơm, bà ngoại cũng nấu
nhiều. Bà nấu trong cái nồi đất
và không biết nấu cách nào mà khi
nguội cơm dính vào nhau chớ không bời
rời. Cho nên chỉ cần cầm chiếc đũa
bếp xắn xuống một cái là có ngay một
cục cơm gọn bân ! Nồi cơm nguội
luôn luôn nằm trên đầu ông táo.
"Để kiến đừng bò vô, vì kiến
sợ tro bếp". Hồi đó nấu bếp bằng
củi nên bếp đầy tro. Lâu lâu,
bà ngoại có hốt tro đổ bớt,
nhưng vẫn chừa lại một lớp dầy để
giữ than cho âm ỉ dùng "ghế" nồi
cơm. Bà giải nghĩa :"Sôi vừa cạn
nước là dập tắt lửa ngọn rồi cời
than với tro ra khỏi chưn ông táo, bắc nồi
cơm xuống đặt lên đó cho gạo nở.
Như vậy kêu là ghế nồi cơm. Nấu
cơm ngon hay không ăn thua ở cái chỗ biết
ghế hay không biết ghế. Chỉ có vậy
thôi !". Bà coi chuyện nấu cơm trong nồi
đất và bằng lửa củi là chuyện
dễ ợt. Điều quan trọng đối với
bà ngoại là phải nấu dư dư ra một
chút. "Cho thằng nhỏ nó có cơm nguội
nó ăn". Nói như vậy chớ thỉnh
thoảng bà cũng cho "thằng nhỏ" một
khúc khoai mì hay một củ khoai lang … những
thứ không phải hiếm - nhứt là ở
vùng quê - nhưng vì nhà nghèo nên
những thứ như vậy cũng trở thành hiếm
hoi cho lúc đói lòng của "thằng nhỏ"
…
Nghĩ đến
đó, ông già buông tiếng thở
dài. Sao mà có thể nghèo như vậy
được ? Bà ngoại chỉ có mấy nọc
trầu, vài hàng cau, đôi ba cây ổi
cây mít …Ngần đó thứ chỉ
đủ cho hai bà cháu có hai bữa cơm
rau khô mắm hằng ngày. Vậy mà bà
ngoại cũng ráng nuôi cho ông đi học.
"Cái thứ mồ côi, Trời bù cho
cái khác. Thằng nhỏ sáng dạ học giỏi,
bắt nó ở nhà chăn trâu sao
đành". Vậy là ông phải cắp
sách đến trường như mọi đứa
trẻ khác và chiều về nếu không
có củ khoai thì vẫn còn có nồi
cơm nguội ... Thành ra, cơm nguội đối với
thằng nhỏ nghèo, là ông hồi
đó, lúc nào cũng có giá trị
như hamburger của hai thằng cháu nội của
ông bây giờ. Còn hơn thế nữa
là nhờ có cơm nguội mà ông
đã đi hết bậc tiểu học một
cách trơn tru rồi sau đó thi đậu học
bổng vào trường lớn ở Sàigòn,
cũng dễ dàng như bà ngoại nấu
cơm trong nồi đất !
Ông già vén
tay áo xem đồng hồ rồi đứng lên
gọi :
- Tí ! Tú ! Về,
tụi con !
Hai đứa chạy
lại mang mâm hộp không ly không dẹp
vào trong rồi theo ông nội chúng nó ra
xe.
Về đến
nhà thì ba mẹ của hai thằng nhỏ cũng
đã về rồi. Ba chúng nó hỏi bằng
tiếng Việt :
- Tụi con đi
chơi có vui không ?
Hai đứa gật
đầu. Thằng Tí giành nói :
- Ông nội cho tụi
này chơi cầu tuột, chơi đu, lâu thật
lâu. Đã luôn !
Ba chúng nó quay
sang ông già :
- Tụi nó
có ngoan không, ba ?
- Ngoan chớ. Dễ dạy
lắm.
Mẹ chúng
nó vừa đưa cho mỗi đứa một
cái bánh sô-cô-la vừa nói bằng tiếng
Pháp:
- Mẹ tưởng tụi
con không có đi ra ngoài nên mẹ mua
bánh cho tụi con đây.
Hai đứa vừa
ôm mẹ hôn vừa nói " Cám ơn !
Cám ơn !" tía lia. Thằng Tú bẻ
cái bánh của nó ra làm hai rồi
đưa phân nửa cho anh nó :
- Ăn với Tú
nè ! Để dành cái bánh của
Tí lát nữa ăn !
Thằng anh vui vẻ cầm
lấy phần bánh nói " merci" rồi vừa
hôn lên má em vừa nói bằng tiếng Việt
:
- Cha mầy !
Mẹ nó giật
mình, trừng mắt, la lên bằng tiếng
Pháp :
- Tí ! Sao con chửi
nó ?
- Con đâu có
chửi. Con nói nó dễ thương mà !
- " Cha mầy "
là tiếng chửi đó !
- Hồi nãy,
ông nội nói " cha mầy là dễ
thương " !
Ông già bật
cười trong lúc mọi người đều ngạc
nhiên nhìn ông không hiểu. Ông nói
:
- Ờ ! Hồi
nãy ba có giải nghĩa như vậy khi thằng
Tí nói một câu dễ thương. Thật
ra, hai tiếng đó tùy trường hợp
và tùy cách nói mà thành tiếng
chửi hay tiếng mắng yêu, tụi con hiểu
không ?
Mẹ chúng
nó quay sang hai con, nói bằng tiếng Pháp :
- Tiếng đó
chỉ có người lớn mới có quyền
dùng thôi. Tụi con không được
nói, nghe chưa ?
Thằng Tí gật
đầu, rồi vừa kéo thằng em đi
vào trong vừa càu nhàu :
- Ồ … tiếng
Việt Nam rắc rối quá !
Mấy người lớn
nhìn nhau mỉm cười. Ông già nói, giọng
nghiêm trang :
- Ba nghĩ tụi con
nên sắp xếp thì giờ để chở tụi
nhỏ đi học nói và học viết tiếng
Việt .. Ở Paris thiếu gì chỗ dạy.
Ngoài ra, ba cũng muốn nhắc tụi con thường
xuyên nói tiếng Việt với chúng nó
thay vì dùng tiếng Pháp. Để cho
chúng nó đừng quên. Mình đi lưu
vong, bỏ hết mất hết. Chỉ còn có tiếng
nói mang theo mà cũng để cho mất luôn
… thì mình sẽ thành ra cái giống
gì, hả các con ?
Giọng ông
già bỗng như nghẹn lại. Ba mẹ tụi nhỏ
chừng như xúc động , làm thinh. Yên lặng
một lúc, mẹ thằng Tí vừa đi
vào bếp vừa nói :
- Để con đi
làm cơm. Ba ở lại ăn với tụi con
nghen.
- Không, con. Chơi
một chút rồi ba về.
Ba tụi nhỏ
rót trà vào tách đưa cho ông
già :
- Biết ba thích uống
trà nên con có pha sẵn bình Ô long cho
ba đây.
- Ờ … Cám
ơn con !
Ông già hớp
một hớp, đặt tách xuống, gật
gù :
- Ùm…Ngon !
Rồi ông tiếp
:
- Hồi nãy, ở
ngoài Mac Do's, tự nhiên sao ba nhớ lại ba hồi
nhỏ. Hồi đó, vì nghèo nên ba
đâu có quà bánh gì để
ăn. Ba chỉ biết có cơm nguội ăn với
đường mía, loại đường cục
đậm đen nhìn không thấy thèm
mà khi cắn vô mùi mật mía thơm phức
làm tươm nước miếng.
Ông già ngừng
nói đưa tách lên môi hớp một hớp
trà, làm như ông vừa bắt gặp lại
vị ngọt đậm đà của cục
đường đen và ông cần một hớp
trà để đẩy đưa cho hậu vị…
Người con ông
ngồi đối diện, uống trà trong im lặng.
Anh biết cha anh đang sống lại với dĩ
vãng nên không dám làm xáo trộn giòng
suy tư của cha. Ông già nói tiếp :
- Hồi thời
đó bà ngoại của ba nấu cơm trong nồi
đất, nhúm lửa bằng giăm bào, chụm
bằng củi. Muốn cho lửa bắt phải hít
hơi đầy phổi rồi dùng ống trúc
mà thổi nhiều lần. Ống trúc
đó gọi là "ống thổi". Khi sử
dụng, phải để ý. Bởi vì ống thổi
có một đầu sạch và một đầu
dơ. Đầu sạch là đầu mà
mình chúm môi kê vào để thổi,
còn đầu dơ là đầu mà
mình thọc vào chỗ có lửa .. Đầu
đó luôn luôn bị cháy nám đen
và dính tro bụi. Người không biết,
thổi ở đầu dơ, một lúc sau mồm
mép dính lọ đen thui mà không hay !
Ông già khịt
mũi cười rồi mới tiếp :
- Rồi phải đợi
cơm sôi để hạ lửa, sớm một
chút là cơm nhão, trễ một chút
là cơm khê. Nấu cơm cực lắm chớ
không phải như bây giờ nấu bằng nồi
điện, chỉ cần nhận có cái nút
!
Ông ngừng
nói, cầm tách lên hớp mấy hớp
trà. Ba thằng Tí cũng đẩy đưa :
- Như vậy mới
là tiến bộ, chớ ba.
- Dĩ nhiên.
Đó là điều cần thiết cho cuộc sống.
Bây giờ mà bắt mấy bà mấy cô
nấu cơm bằng nồi đất, bằng lửa củi
… chắc họ nổi loạn ! Ba muốn nhắc lại
chuyện nấu cơm hồi trước là để
cho con thấy trong hột cơm hồi đó có
chút công sức của người nấu,
có chút tình người làm cho hột
cơm có giá trị hơn hột cơm "nhận
nút" của thời bây giờ. Chỉ có
vậy thôi.
Ông già ngừng
nói, nhìn thằng con một chút rồi tiếp
:
- Nhưng chuyện
mà ba muốn nói ở đây là chuyện
"cơm nguội" . Cơm nguội là một thứ
chẳng có gì hấp dẫn ! Cho dù nó
có nằm trong nồi đất hay trong nồi điện
gì, nó cũng không gợi thèm như
tô phở hay tô mì. Nó không có chỗ
đứng trong hàng quà bánh. Chẳng ai để
ý tới nó hết ! Vậy mà khi mình
đói và chẳng có gì ăn thì cục
cơm nguội lại trở thành "có
giá" ! Nó như loại bánh xe xơ-cua của
xe hơi : bình thường chẳng ai nhìn đến,
nhưng khi bị xẹp bánh mới thấy cái
bánh xơ-cua, dù đã mòn lẵn, thật
hữu ích vô cùng.
Ông già lại
ngừng nói, tự tay rót trà vào
tách, chậm rãi như để cho thằng con
có thời giờ "thấm" những gì
ông muốn nói. Sau một hớp trà, ông
tiếp :
- Con thấy không ?
Cục cơm nguội cũng có cái giá trị
của nó đó chớ ! Ngoài ra, khi ăn cục
cơm nguội, đối với những ai chỉ biết
nồi cơm điện chớ chưa từng biết
cái nồi đất như tụi con chẳng hạn,
thì cục cơm nguội chẳng gợi lên
hình ảnh gì khác. Nhiều lắm là chỉ
gợi lên hình ảnh cái bánh xơ-cua
thôi ! Còn như đối với những người
như ba, nhai cục cơm nguội là nhớ
công ơn người thổi lửa nấu cơm
nuôi mình. Nhai cục cơm nguội là nhớ
cái gốc nghèo của mình. Cái gốc
mà từ đó ba đã cố gắng
vươn lên để về sau, ở
Sàigòn, tụi con mới có đủ thứ
quà bánh bỏ vào bụng khi cần, và
để bây giờ, ở đây, tụi thằng
Tí thằng Tú mới có hamburger . Con thấy
không ? Cơm nguội đâu phải chỉ
là cơm nguội !
Dứt lời, ông
già đứng lên cầm tách trà uống
một hơi. Ông đặt tách xuống rồi
nhìn ra ngoài :
- Thôi, ba về kẻo
tối. Già rồi, mắt mũi dở lắm, con
à.
Rồi ông hướng
vào trong, nói lớn :
- Ông nội về
nghe tụi con !
Tụi nhỏ ló
đầu ra cửa buồng nói nửa tiếng
Pháp nửa tiếng Việt "Au revoir Ông Nội".
Có tiếng mẹ chúng nó từ trong bếp
vọng ra :"Dạ ! Ba về. Lái xe cẩn thận
nghen ba !"
Ra đến cửa,
ông già đưa tay bắt tay thằng con. Anh ta cầm
tay cha, vừa siết mạnh vừa nói :
- Cám ơn ba !
Cám ơn !
Trong cái siết
tay đó, hình như người con muốn
nói lên một điều gì … Anh ta
đưa ông già ra xe, đứng nhìn theo chiếc
xe đi lần ra ngõ trong ánh hoàng hôn chập
choạng. Xe đã đi khuất mà anh ta vẫn
còn nhìn theo hướng đó, ân hận
sao hồi nãy mình không nói được
một lời gì để cho cha hiểu rằng
mình thương cha vô cùng … thương
vô cùng …
Trên đường
về nhà, ông già lái xe chậm rãi.
Hình ảnh cục cơm nguội vẫn còn
vương vấn đâu đó ở trong
lòng. Bỗng ông thở dài, lẩm bẩm :"Mình,
bây giờ, cũng chỉ là một thứ cơm
nguội đối với các con. Tụi nó chỉ
phone tới, khi nào tụi nó cần …"
Con đường
trước mặt ông sao thấy như dài
thăm thẳm …
Tiểu Tử
(Bai Chuyen)