con rạch nhỏ quê
mình
(Tiểu Tử)
Mầy còn nhớ không ? Hồi tụi
mình còn nhỏ, thời tiểu học, có
ngày nào mà tụi mình không
đùng xuống con rạch trước nhà để
tắm. Mầy còn nhớ con rạch đó
không ? Nó có cái tên cục mịch
và quê mùa : rạch "Cồn Cỏ". Người
ta gọi như vậy bởi vì ở phía
sông cái có một cái cồn khá lớn
- gần như là một cái cù lao - làm
tách con rạch ra làm hai nhánh. Có lẽ hồi
xưa, trên cồn chỉ có cỏ nên họ
gọi là " Cồn Cỏ ", chớ hồi thời
tụi mình, trên đó thấy đầy
cây cối mà một số là cây ổi
"chim ăn" và cây xoài hột. Mầy bỏ
xứ ra đi lâu quá, không biết còn nhớ
"ổi chim ăn" và xoài hột không ?
"Ổi chim ăn" là loại ổi nhỏ bằng trứng
chim cút, bên trong toàn hột là hột
nên không có ai trồng. Chim hay mổ ăn mấy
trái chín, còn tha đi chỗ này chỗ
nọ. Hột ổi rớt mọc lên cây,
nhà vườn chặt bỏ để lấy đất
trồng thứ khác. Còn "xoài hột"
thì như tên của nó nói : trái nhỏ
bằng nắm tay con nít, bên trong chỉ có
cái hột lớn với chút xỉu cơm !
Người ta cũng gọi là "xoài mút" bởi vì muốn ăn loại
xoài đó phải lựa trái chín muồi,
lột vỏ rồi mút cái hột với lớp
cơm mỏng dánh dính chung quanh. Người lớn
không ai thèm ăn bởi vì ăn không
đã miệng mà mút xong một trái
là hai bàn tay dơ hầy ! Chỉ có con
nít là khoái ! Cho nên vào mùa
xoài - cũng là mùa mưa - khi thấy trời
nổi gió, trẻ con thường lội qua cồn
để lượm xoài, được trái
nào là đứng ngay dưới cây xoài
mút lia mút lịa. Tao nhớ có lần mầy
với tao cởi quần đội lên đầu rồi
lội qua cồn cỏ lượm xoài. Mầy nhớ
không ? Mình phải đội quần để quần
xà lỏn đừng bị ướt bởi vì
tụi mình "lội
chó" đầu
lòi ra khỏi nước. Mới nút được
có mấy trái thì trời mưa ụp xuống
làm hai đứa ướt ngoi. Lần đó về
nhà tao bị bắt quì gối gần nửa tiếng.
Tao tưởng mày là cháu đích
tôn của ông Cả, được cưng nhứt
nhà không ai dám rớ. Té ra hôm sau
đi học, mầy kể lại mầy cũng bị
ông nội mầy bắt quì cũng như tao ! Mầy
coi ! Cái xã hội của mình hồi
đó nó tốt như vậy. Quan quyền hay
dân dã gì cũng dạy con dạy cháu na
ná như nhau hết.
Trở lại với con rạch của tụi
mình. Con rạch cong cong quanh quanh chạy tuốt
vô xóm chợ, chui qua cây cầu đúc của
con lộ cái rồi đi mất hút ra ruộng
và rừng tràm. Hai bên bờ rạch là
hai con đường đất dùng cho người
đi bộ và xe đạp. Nhà cửa cất
dài theo hai con đường đất. Mỗi
nhà nằm trong một khu vườn đầy
cây ăn trái và hoa kiểng. Hai bờ,
lâu lâu, được nối với nhau bằng một
cây cầu khỉ. Mỗi cây cầu khỉ đều
có một cái tên : cầu cây gừa
(vì nó nằm cạnh cây gừa), cầu
cây trôm (cạnh cây trôm), cầu bà
Sáu Lộc (nằm trước nhà bà
Sáu Lộc, chớ không phải bả dựng
cây cầu đó !), cầu ván (làm bằng
hai tấm ván thay vì hai cây tre) v.v...? Tía tao nói về
sau, ông nội mày bỏ tiền ra xây một
cây cầu đúc, giúp cho dân chúng
đi lại dễ dàng. Mầy nhớ cái cầu
đúc nằm ở xóm chợ không ?
Đó, cái cầu đó, đó ! Người
ta gọi là "cầu ông Cả". Không biết
mầy có biết rằng ông nội mầy hồi
đó được dân chúng thương lắm
không ? Tía tao nói rằng ổng thôi
làm "Cả" từ thời Tây lận,
nhưng dân trong vùng vẫn gọi ổng là
"ông Cả". Hồi trào Việt Minh,
ông nội của mầy là người chức sắc
cũ duy nhứt không bị cho đi "mò tôm".
Để thấy ổng ăn
ở có nhơn biết
chừng nào.
Nói đến cầu khỉ, tao nhớ
hoài chuyện bà Năm Chiện té rạch. Bả
té đâu hồi tụi mình chưa sanh. Lớn
lên nghe kể lại mà bắt tức cười.
Mầy biết không ? Hồi xưa, rạch Cồn Cỏ
chỉ có loại cầu khỉ "một cây
tre", trơn trợt khó đi (Về sau, dân
chúng cặp thêm một cây tre như tụi
mình đã thấy) Một hôm bà Năm
Chiện đi tới giữa cầu, hụt chân
té xuống rạch. Người ta nghe tiếng
bà Năm la chói lói : "Bớ làng
xóm ! Bớ làng xóm !" Rồi giọng bả
bỗng thấp xuống : "Ủa mà cạn
!" Thì ra bả
không biết lội, hồi té là la làng
kêu cứu, chừng coi lại thấy nước mới
tới lưng quần, bả té nhằm nước
ròng. Bà con lối xóm nghe la, chạy ra
thì thấy bà Năm Chiện lóp ngóp
bò lên bờ rạch, miệng cười lỏn
lẻn mắc cỡ ! Chuyện này về sau khi tao
đi làm việc ở Sàigòn, tao có nghe
kể nhiều lần. Họ kể "có bà
đó" chớ không nói là bà
Năm Chiện, và họ kể như là chuyện
tiếu lâm đặt ra để cười chơi.
Đâu có ai biết là chuyện tiếu
lâm đó xuất xứ từ con rạch Cồn
Cỏ của quê mình !
Ở làng Nhơn Hoà Cồn Cỏ, trẻ
con chia ra thành bọn để đi chơi với
nhau. Bọn mình có ba đứa : thằng Đực
Nhỏ, mầy, tao. Mầy còn nhớ thằng Đực
Nhỏ không ? Cái thằng học dở ẹc,
tánh tình thì ngổ ngáo, học chung với
tụi mình nhưng lớn hơn tụi mình tới
ba tuổi. Vậy mà chơi với bạn, nó tốt
vô cùng. Có cái gì ăn nó cũng
chia và nó hay bầy đặt trò chơi
này trò chơi nọ. Nó lúc nào cũng
ra vẻ đàn anh bảo vệ mầy với tao.
Nó nói với bọn trẻ khác :"Thằng
Cương, thằng Lân là bạn của tao,
đứa nào đụng vô là biết
!". Mầy có biết nó nói với tao
làm sao không ? Nó nói : "Thằng
Cương hiền khô nhát hít . Nó
là cháu ông Cả chớ tụi xóm Chợ
đâu có coi ra gì. Tụi nó không nể
nang ai hết, bắt nạt được là tụi
nó bắt nạt. Tao phải dằn mặt tụi
nó trước như vậy ". Rồi nó
nhìn tao :"Còn mầy thì tao khỏi lo".
Nó biết rằng tao cũng không vừa gì !
Không biết mầy còn nhớ vụ bọn
mình đi ăn cắp tôm không ? Bọn
mình ở xóm Cồn, gần sông cái,
nên biết mặt gần hết mấy ông thợ
câu. Một bữa nọ thằng Đực Nhỏ hỏi
:"Tụi bây muốn ăn tôm nướng
không ?". Tụi mình hỏi lại :"Tôm
ở đâu mà nướng ? Mầy câu hả
?". Nó nói :"Muốn ăn thì đi theo
tao". Nó dẫn tụi mình ra ngoài
vàm, chỉ tay ra đó :"Tôm cả đống
ở ngoải". Tụi mình nói nó xí
gạt nên vừa "xì" một tiếng vừa
quay trở vô định về. Nó níu lại
: "Thiệt mà ! Ông Hai Sầm câu tôm ổng
rộng tôm ngoài đó đó". Rồi
nó giải nghĩa :"Tao thấy ổng đi
câu về là ổng thả cái rọ tôm
có treo cục đá xuống sông. Cái rọ
có sợi dây dính vô khúc củi nổi
trên mặt nước để làm dấu. Tụi
bây dòm coi". Nước đang ròng.
Cách bờ độ ba thước có khúc củi
nhỏ lắc lư lắc lư như muốn trôi
mà bị cái gì rị lại phía dưới.
Mầy nói :"Tôm của người ta, ăn cắp
chúng bắt chết". Nó cười
:"Mình lặn xuống xin mỗi đứa một
con ăn chơi. Ăn nhằm gì ? Chừng nào
rinh hết cái rọ của ổng mới là
ăn cắp chớ !". Ba đứa dợm bước
xuống sông để lội ra đó thì tao
khựng lại :"Không được ! Phải
có một thằng đứng canh. Rủi có
người thấy tưởng tụi mình ăn cắp
cái rọ thì khổ". Vậy là mầy
được chỉ định đứng canh trên
bờ. Tao lại nghĩ lại :"Không được
! Nước ròng chảy mạnh, ba con tôm, tay
nào cầm tay nào lội ?". Thằng Đực
Nhỏ "Ờ" rồi ngồi bẹp xuống
như cái bong bóng xì. Bỗng nó đứng
phắt lên chỉ vào cái quần dài bằng
vải đen nó đang mặc :"Tao cột
túm ống quần lại, mình bỏ tôm
vô quần rồi lội vô !". Rồi nó vừa
cười ha hả vừa chạy lại mấy cây
chuối hoang gần đó tét mấy sợi
dây thân chuối cột ống quần. Mầy
nói : "Mẹ ! Coi chừng càng tôm nó kẹp
cho thấy bà !". Đực Nhỏ vừa nói
vừa ra dấu :"Mình bẻ càng nó
!". Tao chen vô :"Ờ? mà còn cái
răng cưa trên đầu nó nữa".
Nó dứt khoát :"Thì cũng bẻ
luôn !". Vậy là hai đứa tao đùng
xuống sông, lội ra khúc củi, mò theo sợi
dây lặn xuống. Như đã giao hẹn hồi
lội ra, tao lãnh phần bắt tôm, nó
lãnh phần bẻ càng bẻ răng cưa rồi
"nhốt" vô quần. Đang làm tới con
tôm thứ hai thì bỗng thằng Đực Nhỏ
trồi lên mặt nước la làng chói
lói. Tao hết hồn nắm đầu nó vừa
lội vừa kéo vô bờ. Nó vùng vẫy
như điên, hất tay tao ra rồi chìm xuống
nước. Trên bờ, mầy nhớ không, mầy
vừa nhảy đông đổng, vừa la :"Chết
cha ! Thằng Đực Nhỏ bị ma da rút rồi
! Chết cha !". Vô tới bờ, tao chưa biết
phải làm sao thì thằng Đực Nhỏ trồi
đầu lên, mặt mày nhăn nhó, vừa
lội vô vừa rên :"Đau thấy mẹ ! Trời
ơi ! Rát thấy mẹ !". Chừng nó đứng
lên mới thấy cái quần nó tuột xuống
hai ống chân, còn hai bên bắp vế của
nó thì máu me tùm lum như bị
đâm bị cắt. Nó nói như mếu
:"Mẹ bà nó ! Mình quên con tôm
còn có cái đót giấu ở dưới
đuôi nữa ! Nó búng đuôi chém
tao đau thấy ba bốn ông Trời ! Tao phải lặn
xuống cởi quần cho nó phóng ra sông
!". Thằng Đực Nhỏ vừa nói vừa
khoát nước rửa máu chừng đó mới
thấy cái đùm giữa của nó còn
nguyên chỉ bị thương ở đùi.
Hú vía ! Thằng Đực Nhỏ sau này
đi lính đánh giặc rồi chết trận
ở Kontum. Nó chưa vợ chưa con, cũng may cho
nó.
Trở về với con rạch của tụi
mình. Trẻ con đi học về là nhảy
ùm xuống tắm. Người lớn còn đợi
nước lớn mới tắm chớ con nít
thì nước lớn nước ròng gì cũng
tắm được hết, bởi vì tắm lội
là một trò chơi. Nhắc đến vụ tắm
rạch, tao còn nhớ tới chuyện này. Chắc,
tao nghĩ, mầy cũng còn nhớ. Hôm
đó, mầy bận cái quần xà lỏn mới
tinh của má mầy vừa may cho. Mầy sợ quần
ướt nên cởi quần vắt lên cây gừa,
ở truồng nhào xuống lội. Hồi thời tuổi
nhỏ, tụi mình tắm ở truồng là
thường. Tắm giỡn đã rồi leo lên
bờ thì đứa nào đã ăn cắp
cái quần mới. Mầy mếu máo khóc,
tao phải qua nhà tao lấy cái quần cho mầy
mượn mà mặc đi về. Hôm sau đi học,
mặt mầy buồn xo. Mầy trật đít ra cho
tao coi hai lằn roi đỏ ửng ! Vụ đi tắm
mất quần đó, chắc mầy còn nhớ
mà ! Cho dù đã mấy chục năm, hai lằn
roi đó làm sao quên được ?
Vậy mà đã mấy chục năm ! Tụi
mình xa lần con rạch Cồn Cỏ từ hồi
lên tỉnh học trung học. Rồi xa luôn từ
ngày mầy đi Tây, còn với tao thì kể
cũng gần như xa luôn từ ngày tao đi
lính. Mầy không biết chớ hồi tao đi
lính, tao đánh giặc lì lắm. Bạn
đồng đội nói tao là :"Thằng
Lân ăn pháo, chỗ nào Việt Cộng bắn
rát là có nó lăn tới". Rồi tụi
nó đặt cho tao cái hỗn danh " Lân
pháo ", hỗn danh này tao mang tới ngày mất
nước. Suốt cuộc đời nhà binh của
tao, tao đánh giặc không biết bao nhiêu trận,
có vào sanh ra tử, có thắng có thua,
nhưng không hiểu sao tao chưa hề bị
thương một lần ! Vậy mà hôm tao phải
liệng súng đầu hàng vào cuối
tháng tư 75, tao nghe đau điếng như vừa
lãnh một viên đạn. Lần đó, tao
không đánh giặc vậy mà tao lại bị
thương, bị thương ở trong lòng. Vết
thương đó, bây giờ, gần hai
mươi năm sau, vẫn chưa chịu lành. Mầy
thấy không ? Kể lại cho mầy nghe mà tao vẫn
còn rơm rớm nước mắt.
Bên vợ tao có cơ sở làm ăn ở
Marseille. Nhờ vậy, tao mới qua Pháp theo diện
đoàn tụ gia đình bên vợ. Mầy thấy
không ? Cuối cùng rồi tao cũng được
đi Tây như ai ! Trước khi đi, tao có về
thăm Cồn Cỏ. Con rạch nhỏ bây giờ
nó rộng huỵch, tại vì ghe thuyền
bây giờ toàn chạy máy nên sóng
đập lở bờ. Cầu khỉ được thay
bằng cầu ván. Cầu Ông Cả gãy hết
một chân lòi cốt sắt rỉ sét.
Người ta nói hồi mới vô, mấy cha Việt
Cộng thách đố nhau bắn chơi ! Cái cồn
đã được một ông lớn nào
đó chiếm ngụ. Ổng xây bờ kè,
xây tường rào kiên cố, phía
sông có cầu tàu, nhà thủy tạ,
bên trong là nhà lầu kiểu cọ theo điệu
Tàu. Bây giờ mầy có về mầy
nhìn không ra đâu ! Người cũ chết
bớt, đi bớt. Người mới, phần
đông là dân cách mạng tụi
mình không quen, về cất nhà lầu
dài theo rạch. Tao có đến thăm con
Huê, cái con nhỏ má lúm đồng tiền
học chung với tụi mình đến hết lớp
nhứt, đó, rồi về sau nó bán vải
ở chợ nhà lồng, có năm đó
trong dịp Tết nó tặng mầy một cái
mu-soa thêu trước khi mầy đi Tây, mầy
nhớ hôn ? Con nhỏ đó, đó ! Bây
giờ nó vẫn bán vải, vẫn chưa
có chồng, coi hơi già hơn tao một
chút nhưng vẫn còn có duyên. Nó với
tao nhắc không biết bao nhiêu chuyện cũ,
để lâu lâu thở dài. Khi con Huê tiễn
tao ra đến cổng, nó đứng ngập ngừng
một chút rồi bỗng nói một mạch
lè lẹ như tụi mình trả bài thuộc
lòng thuở nhỏ :"Anh qua bên Tây, có
gặp anh Cương nói em gởi lời thăm ảnh".
Nói rồi nó bỏ chạy vội vào trong,
tao thấy nó đưa tay lên quẹt mắt mấy
lần. Tao đứng chết trân, nhớ lại lời
con Nhàn, em con Huê, nói với tao cách
đó khá lâu hồi tao gặp nó
bán vải ở chợ An Đông :"Anh Lân
biết không ? Chị Huê thương anh
Cương từ hồi còn học lớp nhứt lận
!". Nó vừa nói vừa cười, tao tưởng
nó nói chơi, té ra nó nói thiệt.
Tao kể lại chuyện con Huê cho mày nghe, tao biết
mày không làm gì được, nhưng
tao vẫn kể. Để cho mầy thấy người
con gái ở dưới quê mình nó thật
thà trung hậu đến mức độ mà khi
đã trót thương
ai thì thương cho đến chết. Họ coi đó là sự tự
nhiên. Cũng như, hễ đã là con rạch
thì tự nhiên phải có nước lớn
nước ròng.
Hồi hôm, coi télé chương
trình văn nghệ đài TF1, nghe hát
bài " Dòng sông tuổi thơ ", tao bỗng
nhớ tới con rạch nhỏ quê mình. Rồi
tao nhớ mầy Cương ơi ! Bây giờ mầy
ở đâu ?
TIỂU TỬ
Truyện này tôi viết theo lời
yêu cầu của người kể. Ông
đó nói : "Nhờ ông viết lại
dùm. Biết đâu chừng thằng Cương sẽ
đọc. Để nhắc nó đừng quên
con rạch Cồn Cỏ, đừng quên thằng
Đực Nhỏ, thằng Lân, con Huê ".
(Bai Chuyen)