Người
Bán Liêm Sỉ
(Tiểu
Tử)
Xin gọi ông ta là ông X. Để
tránh phiền phức. Thời buổi bây giờ, con người
dễ bị chụp mũ bất cứ lúc nào và bởi bất
cứ ai.
Ở trên chụp xuống
là nhà cầm quyền - hạng này đông lắm và rất ..
vững tay nghề v́ đă từng hành nghề này cả mấy
chục năm. Ở dưới chụp lên là kẻ tiểu
nhơn - hạng này thường thấy xuất hiện
khi có biến cố hay khi thấy chánh quyền đa nghi
như Tào Tháo; hạng này hành động theo thời cơ
nên tay nghề lắm khi c̣n vụng; họ không đông
nhưng rất nguy hiểm bởi v́ họ giống như
mọi người nên khó mà nhận diện !
Ở ngang với ḿnh mà chụp
mũ ḿnh là mấy đứa mà ḿnh thường gọi là
bạn hay chiến hữu hay đồng chí - hạng .. mắc
dịch này mới bắt tay ôm hôn ḿnh thắm thiết
đó, vậy mà hôm sau đă "trở cờ xé lẻ"
bởi v́ cái đít của họ đ̣i cái ghế và cái mặt
của họ muốn được .. bự bằng cái
nia (để được thấy là .. đại diện !) ; hạng
này không cần tay nghề khéo nên cách chụp mũ thiếu
.. tế nhị !
Nói chung, hạng chụp
mũ nào cũng chỉ chụp người có tên tuổi
đàng hoàng chớ chẳng ai chụp mũ một kẻ
vô danh. Cho nên, gọi nhân vật trong chuyện sau đây là
ông X để ổng trở thành kẻ vô danh, khỏi bị
chụp mũ ! (Xin lỗi ! Tôi hơi dài ḍng ở đây tại
v́ tôi muốn mọi người đều thấy tôi "rơ
như ban ngày", để đừng ai .. chụp mũ
tôi "có ư đồ này nọ". Đa tạ).
Bây giờ th́ xin nói đến
ông X.
Hồi thời trước -
thời mà sau này "được" gọi là ngụy -
ông X làm việc cho một hăng tư của ngoại quốc.
Ông làm việc lâu năm và rất đắc lực nên ban
giám đốc giao cho ông những chức vụ quan trọng
với quyền hạn về tài chánh thật rộng răi.
Để thực hiện những chương tŕnh xây dựng
đồ sộ của hăng, ông thường xuyên giao dịch
với chánh quyền. Nhờ vậy,
ông "quen lớn" nhiều trong cả hai giới dân sự
và quân sự.
Ở địa vị như
của ông, con người dễ bị cám dỗ v́ tư lợi.
Chẳng có ǵ khó hết. Chỉ cần "nhắm mắt"
một chút là nhà thầu sẽ biết cách đền
ơn. Chỉ cần "biết phải quấy" một
chút là vô "áp phe" riêng cho ḿnh. Chỉ cần "bóp chẹt
bắt bí" một chút là hất chân những đứa
không theo bè cánh ..
Ông X lại không thuộc hạng
"biết làm ăn" như kể trên. Ông lớn lên
trong một gia đ́nh theo Khổng giáo, lấy "nhân
nghĩa lễ trí tín" làm phương châm, luôn đề
cao giá trị đạo đức của con người.
Cho nên làm việc cho hăng gần hai mươi năm mà không
thấy ông .. "xơ múi" chút ǵ hết ! Bạn bè có
đứa chê ông nhát. Ông cười: "Thà tao nhát mà tao giữ
tṛn liêm sỉ. Cái đó mới là cái khó. Người ta có thể
chê tao như mày đă chê tao. Chớ không ai dám khi dễ tao hết.
Cái phách của tao là ở chỗ đó !".
... 30 tháng tư 1975. Ông X
đă không di tản. Nghĩ rằng ḿnh làm việc cho hăng
tư, lại là hăng của ngoại quốc, chắc "họ
không làm ǵ đâu". Chẳng dè quân mũ tai bèo (Giải
phóng miền Nam) và quân nón cối (bộ đội) vào Nam
tiếp thu tuốt tuột. Hăng công hăng tư ǵ, lớn nhỏ
ǵ cũng "đớp" hết ráo (Trước đó,
họ có tuyên bố "không đụng tới cây kim sợi
chỉ của dân", và sự thật, họ đă làm
đúng như vậy, mới chết ! Bằng cớ là họ
đă lấy hết, chỉ chừa có .. cây kim sợi chỉ
! Cho nên, có thấy ai thưa gởi rằng bị cách mạng
.. cướp mất cây kim sợi chỉ đâu ? Vậy
mà sao ai cũng nói họ "nói một đàng mà làm một
nẻo" hết ! Oan cho họ ! Có điều là với "cây
kim sợi chỉ", người dân không biết .. "làm
khỉ ǵ ăn". Chỉ c̣n có nước may cái miệng
lại để khỏi phải ăn, khỏi phải
nói !).
Hăng của ông X bị quân
mũ tai bèo mang bí số K7 tiếp thu. May cho ổng: người
dẫn đầu toán tiếp thu là người chú bà con
đi khu hồi kháng chiến 1945. Nhờ ông này can thiệp
nên ông X không bị đi cải tạo, nhưng bị
đổi đi "hạ tầng công tác" ở một
kho hóa chất (Sự che chở người thân như vậy
rất hiếm thấy trong chế độ. Và có lẽ
v́ vậy mà chưa đầy sáu tháng sau, ông cán bộ
đó bị cho "về vườn" mặc dầu
chưa tới hạn tuổi !).
Bấy giờ, ông X ăn
lương 80 đồng. Trong khi người tài xế
cũ của ông lănh 90 đồng ! Ông được phát
lương mỗi tháng hai kỳ. Mỗi kỳ là 40 đồng
nhưng bị giữ lại 2 đồng để cho vào
sổ tiết kiệm (Nhà Nước lo cho dân chí t́nh
như vậy mà vẫn có người không bằng ḷng. Lạ
thật !).
Bấy giờ, v́ tất cả
ngân hàng đều bị tịch thu, nên tiền của mà
ông X để trong ngân hàng của ổng kể như
đă .. cúng cô hồn ! Ông X trắng tay và .. trắng mắt.
Bấy giờ, vợ con ông X
ră ra đi làm trong mấy tổ hợp. Hai đứa nhỏ
nhứt ở nhà dán bao giấy bỏ mối cho bạn hàng
ngoài chợ gói đồ. Ông X bán lần xe cộ, bàn ghế
tủ ..
Nhiều khi ông thầm
nghĩ: "Ḿnh đă tự hào giữ tṛn liêm sỉ từ
mấy mươi năm. Bây giờ .. đổi lấy
cái ăn cũng không được. Phải chi hồi
đó ḿnh nhắm mắt làm bậy, mánh mung chụp giựt
đầy túi rồi bay ra ngoại quốc ở, th́ bây giờ
ḿnh đâu có ngồi đây nh́n cái khổ cực của vợ
con ! Riết rồi không biết là ḿnh khôn hay ḿnh dại nữa".
Hôm nay là ngày ông đi bán chiếc
xe đạp của ông. Ông đă tính kỹ: đạp xe
ra chỗ thằng nhỏ sửa xe đạp ở góc
đường xin nó cho đứng nhờ để bán; ở
đó người qua lại cũng đông và người
ghé vào bơm bánh hay sửa xe cũng thường; thế
nào cũng có người hỏi mua. Sau khi lau chùi sạch sẽ
chiếc xe, ông lấy một miếng b́a cứng viết
lên đó "Bán xe đạp" rồi khoét lỗ xỏ
sẵn dây để mang ra cột tại chỗ. Vừa
làm ông vừa nghĩ đến thân phận của ḿnh,
đến cái liêm sỉ mà ông đă đeo đẳng từ
bao nhiêu năm. Ông cười chua chát: "Cái liêm sỉ
không giá trị bằng chiếc xe đạp !". Bỗng
ông nẩy ra một ư, vừa hài hước vừa táo bạo:
"Tại sao ḿnh không treo bảng bán cái liêm sỉ ? Cười
chơi, sợ ǵ ?". Vậy là ông lấy một miếng
cạc-tông, nắn nót viết lên đó hàng chữ "Bán
cái liêm sỉ. Bảo đảm 20 năm chưa sứt mẻ".
Khoét lỗ xỏ dây xong, ông cho hết vào túi xách, đạp
xe ra ngơ.
Thằng nhỏ sửa xe tuổi
độ mười hai mười ba. Ốm nhom, đen
thui, cười hở lợi. Sáng nào nó cũng kéo chiếc
xe hai bánh chở hai thùng gỗ nhỏ và mớ đồ
nghề, ra .. hành nghề cạnh trụ đèn ở góc
đường. Sợ người ta không biết hay sao mà
thấy nó có treo trên trụ đèn tấm bảng trắng
sơn chữ đỏ "Tại đây sửa xe đạp
đủ loại".
Khi ông X xin đứng nhờ,
nó vui vẻ nhận lời ngay:
-
Dạ được ! Dạ được ! Ông Hai cứ
dựng xe cạnh cột đèn đó, không sao hết. Chỗ
này là chỗ "bá tánh" chớ phải của riêng cháu
đâu mà ông Hai xin phép !
Rồi nó lấy cái thùng gỗ
úp xuống, mời:
- Ông Hai ngồi. Cháu đang lỡ
tay !
Nó làm như nếu nó không lỡ
tay th́ nó có bổn phận phải ngồi .. tiếp chuyện
ông X vậy ! Ông thấy có cảm t́nh ngay với thằng
nhỏ. Ông cảm ơn rồi lấy hai miếng cạc-tông
ra, treo một tấm lên sườn xe đạp, tấm
thứ hai đeo lên cổ của ḿnh một cách thích thú !
Ông ngồi xuống thùng gỗ
phía sau lưng thằng nhỏ, đốt thuốc hút, ung
dung. Thằng nhỏ đang ráp sợi dây sên vào chiếc xe
đạp dựng ngược. Nó vừa làm vừa nói chuyện
với ông X, mắt vẫn nh́n chăm chú vào công việc.
- Ông Hai bán xe rồi lấy ǵ
mà đi ?
- Th́ .. tôi đi chung xe với
bà nhà tôi.
- Ông đèo bà hay bà đèo ông vậy
?
Ông X bật cười:
- Dĩ nhiên là tôi đèo bả
chớ !
- Ư ! Bây giờ đổi
đời rồi. Mấy bà chở chồng chạy bon bon
thiếu ǵ, ông Hai.
Nói xong, nó cười hắc
hắc. Ngừng một lúc, chừng như đang ngẫm
nghĩ ǵ đó. Rồi nó nói tiếp, giọng ngang ngang:
- Bây giờ sao nhiều
người bán đồ bán đạc trong nhà quá. Ở
xóm của cháu, thấy có người cạy gạch bông nền
nhà lên bán đặng ăn, ông Hai à !
H́nh ảnh đó làm ông xúc
động. Ông không biết phải nói ǵ. Sự bần
cùng của người dân trong chế độ được
gọi là ưu việt này, đă vượt quá xa tầm
tưởng tượng của con người .. th́ c̣n lời
ǵ để nói ? Im lặng, ông hít nhiều hơi thuốc
dài ..
Thấy sao "người
đối thoại" của nó làm thinh, thằng nhỏ
quay đầu nh́n lại. Bây giờ nó mới thấy tấm
bảng ông đeo trước ngực. Nó ngạc nhiên:
- Ủa ! Ông c̣n bán cái giống
ǵ nữa vậy ?
- Th́ .. cháu đọc coi.
- Cái .. "liêm" .. Cái "liêm
sỉ" là cái ǵ vậy, ông Hai ?
- Ờ .. Cái liêm sỉ là .. (Ông ngập ngừng
t́m lời để giải nghĩa) Là .. Là cái mà thiên hạ
ai cũng quí trọng hết. Người ta coi nó có giá trị
như .. có giá trị như ..
- Như hột xoàn hả ông
Hai ?
- Ờ ! Đại loại
như vậy. Thiên hạ cho rằng người nào có cái
liêm sỉ cũng thấy sáng ngời không kém.
Nổi tánh ṭ ṃ, thằng nhỏ
chùi vội hai tay vào một miếng giẻ cũng dơ
như tay của nó, rồi xoay hẳn người lại,
hăm hở:
- Ông Hai cho cháu coi một chút
được không ? Từ cha sanh mẹ đẻ cháu
chưa nghe nói tới cái liêm sỉ bao giờ, chớ đừng
nói thấy.
- À cái này không có coi được.
Lớn lên rồi cháu sẽ biết.
Thằng nhỏ tiu nghỉu,
quay trở về công việc mà nghĩ: "Chắc là
đồ xịn lắm nên ổng sợ !"
Có hai thanh niên dừng lại
bơm bánh xe. Cả hai đều đọc bảng treo
trước ngực ông X. Một anh hỏi anh kia:
- Cái liêm sỉ là cái ǵ vậy
mậy ?
Thằng nhỏ nói hớt, vẻ
sành sỏi:
- Là đồ nữ trang loại
xịn. Mắc lắm đó !
Ông X mỉm cười, chua
chát nghĩ: "Chế độ đâu có dạy con
người phải có liêm sỉ. Bây giờ, chỉ thấy
học đấu tranh, học hận thù, học giết
chóc .. chớ đâu thấy học làm người có đạo
đức, trọng lễ nghĩa để mà biết
liêm sỉ là ǵ ?"
Một anh bộ đội,
nón cối nghiêng nghiêng, tấp Honda vào hỏi mua "săm"
xe đạp. Thằng nhỏ nói: "Sửa xe chớ
không có bán đồ phụ tùng". Chờ cho anh bộ
đội đi khuất, nó quay lại cười cười
nói với ông X:
- Ruột xe th́ nói ruột xe.
Mấy chả nói "săm". Hồi đầu cháu
đâu có biết. Cháu chỉ qua bà xẩm bán nước sâm
ở bên kia đường. Thấy cười quá ! Họ
nói tiếng ǵ đâu không hà !
Một thanh niên chở một
ông già, ngừng lại nhờ thằng nhỏ siết lại
cái đầu bàn đạp. Sau khi nh́n ông X, anh thanh niên hỏi
nhỏ ông già:
- Liêm sỉ là cái ǵ hả ông
nội ?
Ông già tằng hắng rồi
nói, giọng nghiêm trang:
- Là cái mà nó bắt con người
ta phải cẩn thận trong suy tư trong hành động.
Nó không cho con người ta làm bậy làm quấy, làm sai
đạo lư. Nó bắt con người ta phải biết xấu
hổ khi có ư xâm phạm thuần phong mỹ tục. Quí lắm,
con thấy không ? Vậy mà thời buổi bây giờ có mấy
ai biết nó là ǵ ..
Trả tiền xong, người
cháu đợi người ông ngồi đàng hoàng vững
chăi trên pọt-ba-ga rồi mới đạp đi. Ông già
quay đầu nh́n lại ông X, giống như nh́n một
món đồ cổ !
Mặt trời đă lên cao.
Cây me già cạnh đó đổ bóng mát rượi xuống
chỗ "hành nghề" của thằng nhỏ. Gió thổi
hiu hiu. Lá me lăn tăn rụng ..
Một ông già râu tóc bạc
phơ đạp xe lọc cọc ghé vô nhờ sửa cái
thắng. Sau khi .. "kiểm tra" lại bộ phận,
thằng nhỏ găi găi đầu mặc dù tay nó dơ hầy:
- Cha .. Vụ này hơi lâu à
ông Hai. Cũng năm mười phút à !
- Không sao. Tao đợi. Tao
thiếu ǵ th́ giờ.
Nó vội vàng lật úp cái
thùng gỗ c̣n lại, đặt gần chỗ ông X:
- Ông ngồi đây. Có ông Hai
này ngồi bán xe, từ sáng giờ không thấy ai hỏi hết.
Chắc cũng buồn !
Đó là cách nó giới thiệu
để hai người dễ dàng bắt chuyện với
nhau, nếu muốn.
Ông già ngồi xuống, gật
đầu chào ông X, rồi móc bọc thuốc rê, mời:
-
Ông vấn một điếu chơi.
- Cám ơn. Tôi có đem theo thuốc
vấn sẵn ở nhà.
Ông X lấy trong túi ra hộp
thiếc giẹp màu vàng (loại đựng thuốc điếu
555 ngày xưa) móp méo trầy trụa, mở ra mời lại:
- Ông hút thử thứ này coi.
Ông già cất bọc thuốc
vào túi lấy một điếu của ông X để lên
môi, đốt. Ổng hít mấy hơi thật dài rồi
gật gù:
- Ùm .. Một phần Lạng
Sơn hai phần G̣ Vấp.
- Đúng ! Ông rành quá !
- Một đời hút thuốc
mà không rành sao được, ông bạn.
Hai người im lặng thở
những hơi khói dài. Giờ đó, đường
cũng vắng, chỉ nghe tiếng lách cách sửa xe của
thằng nhỏ. Một lúc lâu sau, bỗng ông già tằng hắng
rồi nheo mắt nh́n thẳng ông X, giọng ôn tồn:
- Ông bạn à. Tôi nghĩ nếu
ông bạn c̣n chút liêm sỉ th́ nên dẹp tấm bảng bán
liêm sỉ của ông đi. Chỉ có phường vô liêm sỉ
mới khoe khoang khoác lác rằng ta là thế này, ta là thế
nọ, ta hơn thiên hạ về đủ mọi mặt
vv .. Sự thật, họ không có ǵ hết. Bọn vô liêm sỉ
đó đă chà đạp mọi giá trị tinh thần của
con người, đă chối bỏ truyền thống
đạo đức của ông cha để lại từ
không biết mấy ngàn năm.
Ông X im lặng gật gù nghe.
Ông già ngừng một chút để hít mấy hơi thuốc.
Rồi tiếp:
- Ông bạn à. Tôi tin rằng
ông bạn là người có liêm sỉ. Trực giác cho tôi thấy
như vậy. Bây giờ, đem rao bán cái liêm sỉ, ông bạn
có thấy đó là hành động thiếu suy nghĩ không ?
Nói khùng mà nghe, giả dụ ông bạn có bán được
cái liêm sỉ, ông bạn sẽ "trắng tay". Không
c̣n liêm sỉ nữa th́ ông bạn sẽ thành cái ǵ ?
Ông già ngừng ở đó,
nh́n ông X một chút rồi nói gằn từng tiếng:
- Ông bạn sẽ là thằng-vô-liêm-sỉ
!
Đến đây, thằng nhỏ
đă sửa xong cái thắng. Ông già đứng lên chào ông X,
trả tiền rồi đạp xe đi thẳng.
Hút tàn điếu thuốc,
ông X thở dài, đứng lên tháo hai miếng cạc-tông
cho vào túi xách. Thằng nhỏ ngạc nhiên:
- Ủa ! Bộ ông Hai về
hả ?
- Ừ !
- Sao về sớm vậy ?
- Ừ ! Về sớm.
Ông X nói bằng một giọng
trống rỗng. Thằng nhỏ ân cần dặn:
- Ông Hai cẩn thận nghe !
Coi chừng tụi nó giựt cái liêm sỉ à. Mấy thằng
lưu manh nó giựt bóp của người ta hoài, hà !
Ông X làm thinh đạp xe
đi, bỗng nghe như cái liêm sỉ của ông nó nặng
như ch́. Vậy mà bao nhiêu lâu nay, ngày ngày ông vẫn c̣ng
lưng cơng nó để đi t́m một chân trời, một
lối thoát, một chút ánh sáng ở cuối con đường
hầm .. !
TIỂU
TỬ
(ThuTam
2007 sưu tầm, quesontay chuyển)