cái loa
(Tiểu Tử)
Nhà ông Năm ở vùng Cây
Quéo, trong một đường đất nhỏ
quanh co không ăn thông qua con đường
nào khác. Trong cái ngõ cụt đó chỉ
có sáu bảy cái nhà cất theo kiểu xưa, kèo cột gỗ,
ngói âm dương. Một vài nhà cũng
đã được “tân trang” với mặt
tiền đúc bê-tông cẩn gạch màu
... Điểm đặc biệt là nhà nào cũng
có đất chung quanh đầy
cây kiểng và cây ăn trái. Cho nên,
tuy ở sát nách thành phố mà thấy
như ở đâu trong xa miệt vườn vậy ! Và thật là
yên tịnh.
Nhà ông Năm có nhiều
cây vú sữa. Giống
vú sữa này màu tím, chỉ to bằng nắm
tay, nhưng giòn và ngọt lịm.
Bà Năm trồng vú sữa một thời với
những cây ăn trái khác,
hồi mới mua nhà đất. Sau
này, vú sữa lại là nguồn huê lợi
của ông bà Năm, bởi vì năm nào
trái cũng sai quằn. Bạn hàng ngoài
chợ Bà Chiểu thường hay vào đây
“mua mão cả vườn” khi cây vừa mới
trổ bông ...
Cây vú sữa lớn nhứt nằm
gần hàng rào phía trước, cành gie
ra ngoài. Những cành này lại ít trái.
Có lẽ tại vì ngoài
đường gió nhiều nên làm rụng bớt
bông. Đến mùa vú sữa,
trẻ con trong xóm hay tới đó thọc
vú sữa, nhưng chúng có xin phép
đàng hoàng và không bao giờ làm ồn.
Chúng có ... “tư cách” như vậy
là nhờ lời dặn dò của trẻ con những
thế hệ trước:
“Đừng ăn cắp ! Ông Năm không ưa đâu. Ổng
kêu lính bắt chết. Cứ xin là ổng
cho hà. Mà cũng đừng làm ồn, ổng
ghét lắm !”. Rồi cứ như vậy, trẻ
con thế hệ này truyền cho trẻ con thế hệ
sau... vv từ không biết bao nhiêu năm,
đã thành nếp. Cho nên, khi vú sữa
chín tới là hằng ngày nghe giọng trẻ
con “đánh tiếng” từ ngoài
rào: “Dạ thưa ông Năm cho tụi con xin
vài trái vú sữa, nghen”. Có khi nghe tiếng
ông Năm “Ừa” vói ra ngoài.
Nhưng thông thường, sau khi xin phép như vậy
rồi là chúng yên tâm thọc vú sữa.
Và ngầm hiểu “Ổng làm thinh là ổng
ừa đó !”.
Một hôm, ăn trộm
chuyền theo mấy cành vú sữa vào
nhà ông Năm. Thời may, người nhà hay
kịp nên nó đu người phóng ra
ngoài tẩu thoát. Sau lần đó, các
con ông Năm định cưa hết mấy cành
gie ra ngoài, nhưng ông Năm không chịu.
Ông nói: “Má tụi bây trồng mấy
chục năm mới được như vậỵ
Cưa chi uổng. Để đó qua mùa tới
cho mấy đứa nhỏ trong xóm nó ăn,
nó vui !”. Rồi ông giải quyết vấn
đề: “Sợ trộm vô thì tụi
bây kéo kẽm gai chằng chịt trên
đó, tía thằng nào mà dám
trèo ?”. Nhờ vậy, trẻ con trong xóm vẫn
được ăn dài dài mỗi mùa
vú sữa.
... Tháng tư 1975.
Trong bầu không khí hỗn loạn của miền
Nam, mấy đứa con ông Năm kéo hết gia
đình về tá túc ở nhà ổng
để cùng nghe ngóng, bàn tính. Cuối
cùng là quyết định di tản. Ông
Năm không chịu đi.
- Tao già rồi.
Năm nay tám mươi chớ ít đâu.
Đi đứng phải chống gậy mà tụi
bây biểu tao di tản cái nỗi gì ?
Mà cho dầu tao còn sức, tao cũng không
đi đâu hết. Nhà cửa đất đai
này là của mồ hôi nước mắt của
má tụi bây và của tao, bỏ sao
được. Còn mồ mả của má tụi
bây ở Gò Vấp, ai coi ? Thôi ! Tụi
bây đi, đi ! Đừng lo cho tao !
Vậy là ông
Năm ở lại với đứa cháu gái gọi
ông bằng ông chú. Cô này - năm nay
trên ba mươi, chưa có chồng - ở dưới
quê lên giúp việc cho ổng, “coi trong coi
ngoài”, từ ngày bà Năm mãn phần,
nghĩa là đã bốn năm năm ...
Trong lúc bên
ngoài đường lớn thiên hạ chạy rần
rần, nhốn nha nhốn nháo, ông Năm vẫn
bình thản nằm trên võng đọc
sách, hút thuốc, uống trà. Lâu
lâu, chống gậy ra vườn săm soi mấy chậu
kiểng, bắt sâu, tỉa nhánh. Xem rất ung
dung nhàn hạ !
Thấy cô cháu
gái cứ “chạy ra chạy vào”,
ông cười:
- Mầy làm cái
gì mà như gà mắc đẻ vậy, Hai ?
- Trời ơi... Người
ta nói Việt Cộng nó vô tới rồi
mà ông biểu con không lo sao được ?
- Lo cái gì ?
Người ta có chức tước, có vòng
vàng, có tài sản to, có cơ sở lớn
... mới sợ tụi nó vô nó giết
nó lấy. Chớ... cái thứ
dân quèn như tao với mầy thì có khỉ
gì cho tụi nó lấy ?
- Dạ mà sao con cũng
hồi hộp quá hà !
- Cái mà mầy
phải lo là coi gạo nước ở nhà
còn đầy đủ không.
- Dạ đồ dự
trữ mấy cô chú mang lại đây để
đầy nhà. Ông với con ăn cả mấy
tháng mới hết !
- Ờ ! Vậy là
yên tâm một phần. Bởi vì mình
không biết cái vụ này nó kéo
dài tới bao lâu đây !
“Cái vụ
này”, mà ông Năm nói, chỉ
kéo dài có mươi hôm rồi chấm dứt
vào ngày 30 tháng tư ...
Tiếp theo đó
là kiểm kê - kiểm kê đủ thứ -
là khai báo - khai báo cũng ... đủ thứ
(biết cũng khai, không biết cũng khai !), là
hội họp học tập từ đường lối
chủ trương đến sổ hộ khẩu sổ
gạo ... Ông Năm cứ phải chống gậy
đi với con nhỏ cháu nay tới tổ, mai tới
phường, bữa khác tới ban ... vv. Ông Năm có phàn
nàn rằng ông già rồi mà cứ bắt
đi tới đi lui, thì được “mấy
ông cách mạng” giải thích : “Ai cũng
phải học tập hết. Không như thế
thì làm sao thông suốt được
đường lối chủ trương của Đảng
và Nhà Nước, làm sao thực hiện
được quyền làm chủ của nhân
dân ? Ngoài ra, sự có mặt thường
xuyên của các chú các bác trong buổi
họp càng làm cho bọn trẻ chúng
cháu thêm hồ hởi phấn khởi. Các
chú các bác có nhất trí không
nào ?”.
Mỗi lần đi họp,
về đến nhà là ông Năm ngả
người lên võng, vừa đong đưa vừa
hút thuốc liên miên, không nói một
tiếng. Thấy vậy, một hôm đứa
cháu gái an ủi:
- Ai sao mình vậy.
Đều trời hết chớ phải có mình
mình đâu mà ông buồn.
- Tao đâu có buồn
! Tao giận chớ đâu có buồn ! Cái giống
gì mà ăn nói ngang như cua, không biết
lễ nghĩa gì hết. Cũng may là xóm
mình không có nhà nào di tản, nên
tụi nó không có tiếp thu để chen
vô ở như mấy xóm ngoài mặt tiền.
Nghe nói tụi nó ồn ào và hay dòm
ngó lắm. Cái ngõ của mình còn
đầy đủ bà con, nhứt là vẫn
được yên tĩnh như từ hồi xưa tới
giờ, là mình có phước đó !
Một buổi sáng,
đang nằm đọc sách, ông Năm bỗng
nghe xào xạc trên mấy cành vú sữa
phía trước. Bỏ kiếng lão, nhìn ra,
thấy gió thổi từng cơn. Yên tâm,
ông tiếp tục đọc sách, không để
ý đến nữa. Trưa đó, đang thiu
thiu ngủ ông bỗng giựt mình hết hồn
vì tiếng la chát chúa phát ra từ một
cái loa nào đó ngay trước nhà
ông: “Chú ý ! Chú ý ! Phòng
lương thực chiều nay phân phối rau cải.
Mời bà con khẩn trương kẻo rau cải
úng thúi chúng tôi không chịu
trách nhiệm !”. Tiếng trong loa phát ra nghe
điếc con ráy, còn lặp đi lặp lại
nhiều lần, làm ông Năm phát bực.
Ông chống gậy bước ra xem. Thì ra “tụi
nào” đã gắn một cái loa to
trên mấy cành vú sữa ! Ông hậm hực
trở vô, đầu gậy chống xuống mặt
sân gạch nghe côm cốp, miệng lẩm bẩm:
“Đù cha tụi nó ! Quyền gì mà
nó gắn loa ở nhà người ta ? Quyền
gì mà nó làm mất sự yên tịnh
của xóm người ta ?”.
Ông Năm không biết
- có đi đâu mà biết - rằng công
tác “quan trọng hàng đầu” của
nhà cầm quyền là cho gắn loa để
đưa tiếng nói của Nhà Nước
đến tận ... lỗ tai của nhân dân.
Để đừng ai trách rằng: “Tôi
không hay không biết gì hết !”. Cứ
nhét riết vô lỗ tai, nhét rồi nhét
nữa, không thể nói là không ... nghe !
Mà cho dù không muốn nghe, cuối cùng rồi
cũng phải thuộc ! Đó là một quy luật
máy móc, nó “vô” trong óc hồi
nào không hay. Biết như vậy, nên Nhà
Nước cho gắn loa cùng khắp: hang cùng
ngõ hẻm, ngã tư ngã ba, chợ búa
trường học ... thậm chí đến bịnh
viện là nơi cần sự yên tịnh !
(Có người nói: chung quanh bịnh viện
có bảng “Cấm bóp còi”
đàng hoàng mà Nhà Nước không
tôn trọng luật lệ gì hết. Nói
như vậy là sai, là “lý luận
chưa đạt yêu cầu”. Bảng “Cấm
bóp còi” chớ có cấm bắt loa
nói cho dân nghe đâu ?). Tuy nhiên, có một
nơi mà Nhà Nước không cho gắn loa:
đó là nghĩa địa. Không phải tại
vì Nhà Nước biết tôn trọng “giấc
ngủ ngàn thu” của những người
quá cố, mà tại vì Nhà Nước
sáng suốt, biết rằng có nói ở
đó cũng không có... ma nào nghe ! Đỉnh
cao trí tuệ có khác !
Chịu trận
được mấy hôm, bực mình quá,
ông Năm nhứt định đi thưa. Ông chống
gậy đi một mình - con cháu gái bận
đi họp hội đoàn gì đó.
Đầu tiên,
ông đi gặp ông tổ trưởng. Ông
này dẫn qua ông tổ phó an ninh. Ở
đây, sau một lúc bàn qua tính lại
(bởi vì họ cũng không rành cái tổ
chức cách mạng quá mới mẻ này), cả
ba kéo nhau đến công an phường. Anh
này tỏ vẻ sành sõi, giải thích
dông dài thế nào là hàng ngang thế
nào là hàng dọc, ta tổ chức có
khoa học nên theo hệ thống dọc chớ
không theo hệ thống ngang ... vân vân, rồi
vân vân, rồi vân vân. Để cuối
cùng kết luận một cách rất... “bài bản”:
- Đấy ! Rõ
như thế đấy !
- Tôi không hiểu
gì hết ! Tôi chỉ muốn biết bây giờ
anh giải quyết cái loa của tôi làm sao
đây ?
- À ! Chuyện
này không thuộc diện xử lý của
tôi ! Cụ nên đến Ủy ban nhân dân
quận xem. Không ! Cụ phải đến Ủy ban
nhân dân phường trước. Ta theo hàng dọc,
phải đi từ dưới lên trên. Phải
...
Ông Năm chán nản
xách gậy đi ra, bỏ mặc hai ông tổ
trưởng tổ phó ngồi ngẩn ngơ với
cái mà họ gọi là “vụ việc
quá căng” !
Gọi xích lô,
ông Năm đi thẳng lên quận. Ở
đây, người ta chỉ ông đi
đúng chỗ. Mừng quá, ông thuật lại
vụ cái loa của ông cho người thanh
niên ngồi sau bàn viết đầy hồ sơ
(Anh này có vẻ cán bộ, vì thấy ngồi
trong văn phòng mà vẫn đội nón cối
xiên xiên giống như còn đi dưới nắng
!). Rồi ông kết:
- Nhờ cậu giải
quyết giùm, tôi cám ơn.
- Bác có làm
đơn khiếu nại chưa ?
- Ủa ? Phải
làm đơn nữa sao ?
- Coi ? Đi thưa
thì phải có đơn. Chớ nói khơi
khơi vậy lấy gì mà giải quyết ?
Nghe như vậy,
ông xách gậy quay ra đi thẳng.
Tối đó, ông
ngồi dưới đèn rị mọ viết
đơn. Cả đời ông chưa kiện
cáo ai bao giờ, cho nên ông cứ viết rồi
xé, xé rồi viết. Đến chừng ông
đọc được vừa ý thì
đã mất gần hai tiếng đồng hồ !
Sáng hôm sau,
ông “vác đơn lên quận”.
Gã thanh niên hôm qua mở ra đọc, chăm
chú. Và có vẻ ... nghiền ngẫm từng
câu từng chữ hay sao mà thấy đọc
khá lâu. Ông Năm chống gậy ngồi chờ.
Một lúc sau, gã đứng lên - vẫn
đội nón cối xiên xiên - cầm lá
đơn đi vào phòng trong. “Chắc
là để báo cáo cho trưởng
phòng” - ông Năm nghĩ như vậy (Nhờ
đi họp đi hội liên miên mà ổng
bây giờ nghĩ và nói bằng từ ngữ
cách mạng một cách ... trơn tru, từ
lúc nào không hay biết ! Cái hay của
chế độ là ở chỗ đó. “Cứ
nhai tới nhai lui cho tụi nó nghe riết là tụi
nó sẽ nhập tâm thôi”). Độ
mười phút sau, gã trở ra với một
người cán bộ khác đứng tuổi
hơn. Ông ta vui vẻ chào ông Năm, tay cầm
lá đơn phe phẩy như cầm quạt:
- Chào bác. Chuyện
này các đồng chí đó làm bậy.
Rồi ta sửa sai thôi. Bác về đi, yên
tâm. Họ sẽ tháo gỡ trong ngày hôm
nay cho bác.
Ông Năm cám
ơn, rồi ra về. Ngồi trên xích lô,
ông nghĩ: “Ít ra, cũng có người
biết điều như vậy chớ ! Lâu nay
mình nghĩ quấy cho họ cũng tội.”
Lối gần trưa,
ông nghe có tiếng xe máy dầu ngừng
phía ngoài rào, kế đó là mấy
cành vú sữa dao động một lúc
lâu rồi yên. Ông vui vẻ nói với
đứa cháu gái:
- Rồi ! Họ gỡ rồi
! Mầy thấy không, Hai ? Họ cũng đàng
hoàng chớ đâu đến nỗi.
Xế chiều, đang nằm
đọc sách trên võng, ông bỗng giựt
mình vì tiếng phát thanh chát chúa
ình ình ình ình của nhạc tiến
quân. Lần này, nghe còn lớn hơn hồi
cái loa nằm trên cành vú sữa ! Ông
vội vã chống gậy ra ngoài cổng coi
là cái gì. Thì ra cái loa bây giờ
đã được gắn trên trụ
đèn đường nằm ở phía đối
diện, miệng loa hướng về phía nhà
ông Năm ! “Tiên tổ nó ! Hèn
gì !”. Ông Năm hậm hực trở vô
thay đồ rồi hối hả gọi xích lô
lên quận.
Lần này, ông
đòi gặp thẳng ông trưởng phòng.
Ông nói với gã thanh niên ngồi
ngoài, mà ông dộng đầu gậy xuống
sàn gạch nghe côm cốp. Đủ thấy
ông bực mình đến đâu !
Nghe to tiếng, ông
trưởng phòng bước ra, ngạc nhiên:
- Họ chưa gỡ
cái loa cho bác à ?
- Gỡ rồi ! Mà
họ đem gắn ở trụ đèn phía
bên kia đường thì cũng như vậy
thôi.
- Bác nói
không đúng ! Sao cũng như vậy được
? Hồi gắn loa trên cây nhà bác mà
không có sự đồng ý của bác,
đó là sai, là phạm chủ quyền của
bác. Tôi nhất trí điều đó.
Còn bây giờ gắn trên cột đèn
thuộc phạm vi của Nhà Nước, nằm
trên lối đi công cộng, là đúng
chớ đâu có sai.
- Đành rồi.
Nhưng điều mà tôi muốn nói là
tôi già rồi, cần được yên tĩnh,
mà cái loa nó ồn quá. Tôi...
- À ! Chỗ này
là bác hiểu sai. Nhà Nước đâu
phải gắn loa để làm ồn. Nhà Nước
gắn loa để hằng ngày báo cáo cho
nhân dân những gì Nhà Nước
đã làm, những thành quả của
cách mạng, từng tháng, từng quí, những
đường lối chủ trương của đảng
đề ra ... Bác thấy không ? Quan trọng lắm
chớ ! Đó là trách nhiệm hàng
đầu của Nhà Nước đối với
nhân dân mà bác nói là làm ồn
sao được !
Ông Năm không
nói thêm một tiếng, chống gậy côm cốp
đi ra mà có cảm tưởng như mình
vừa nói chuyện với ... một bức tường
!
Về nhà, ông nằm
ngả người lên võng, chửi đổng
mà như tự chửi mình:
- Đu mẹ bà
nó ! Nếu biết như vầy, hồi đó
tao đã di tản cha nó rồi.
Từ đó,
trên cái bàn thấp kê gần võng
để trà, thuốc, sách của ông
Năm, thấy có hai cục bông gòn nhỏ !
Và lúc nào đi họp đi hội, ông
cũng cố ý nhét vô lỗ tai hai cục
gòn bự cho người ta thấy ! Có ai ra dấu
hỏi thì ông trả lời lớn tiếng
như nói với người điếc:
- Từ ngày tôi
nghe loa phát thanh của Nhà Nước, tự
nhiên tôi bị ... thúi lỗ tai. Kỳ
quá !
Tiểu Tử
(Bai Chuyen)